نوار مغزی چیست؟
نوار مغزی یا الکتروانسفالوگرام (EEG) آزمایشی غیرتهاجمی است که فعالیت الکتریکی مغز را ثبت می‌کند. این کار با استفاده از الکترودهایی کوچکی که روی پوست سر قرار داده می‌شوند انجام می‌شود. الکترودها فعالیت الکتریکی سلول‌های مغزی را که نورون نامیده می‌شوند، جمع‌آوری می‌کنند. این فعالیت به عنوان امواج مغزی نشان داده می‌شود که بر روی صفحه کامپیوتر یا کاغذ چاپ می‌شود.
نوار مغز ابزاری ارزشمند برای تشخیص و نظارت بر طیف گسترده‌ای از اختلالات مغزی است. از آن برای تشخیص تشنج، صرع، اختلالات خواب، تومور مغزی، آسیب مغزی و سایر بیماری‌های عصبی استفاده می‌شود. نوار مغز همچنین ممکن است برای ارزیابی مرگ مغزی و نظارت بر وضعیت بیماران در کما استفاده شود.
چه زمانی پزشک نوار مغزی را تجویز می‌کند؟
الکتروانسفالوگرافی یا EEG آزمایشی غیرتهاجمی است که فعالیت الکتریکی مغز را ثبت می‌کند. این تست با استفاده از الکترودهایی که به پوست سر متصل می‌شوند، امواج مغزی را اندازه‌گیری می‌کند. امواج مغزی الگوهای ولتاژ هستند که نشان‌دهنده فعالیت نورون‌ها یا سلول‌های عصبی در مغز هستند.
EEG ابزاری ارزشمند برای بررسی طیف وسیعی از اختلالات مغزی است از این تست برای افراد بیمار زیر می‌توان در نظر گرفت:
- هنگامی که فردی دچار تومور مغزی می‌شود.
- در صورتی که فردی دچار سردرد شدید بدون علائم میگرنی شود.
- هرگاه اختلالات تشنجی مانند صرع اتفاق بیوفتد.
- اگر به دلیل یک حادثه یا تصادف سر خود را زخمی کرده باشید، باید فوراً به پزشک مراجعه کنید.
- اگر دچار اختلالات خواب شده باشید.
- هرگاه فرد مبتلا به آنسفالیت یا التهاب مغز شود، به مواجهه با این بیماری باید توجه ویژه‌ای داشته باشد.
- اگر نشانه های زوال عقل یا آلزایمر در بیمار وجود داشته باشد.
- تغییرات هورمونی و متابولیک بر بافت سر اثر گذاشته باشند.
- افرادی که دچار سکته مغزی می‌شوند.
- افرادی که از آنسفالوپاتی رنج می‌برند، به اصطلاح بیماریی که موجب اختلال در کارکرد مغز می‌شود.
علاوه بر این موارد، نوار مغزی زمانی از عملکرد مغز بیماران در حین عمل جراحی یا افراد در وضعیت کما بررسی شود.
عوارض بعد از نوار مغز چیست؟
به طور کلی می‌توان گفت که نوار مغزی هیچ خطری برای شما ایجاد نخواهد کرد. در واقع، در مواردی که اختلالات تشنجی وجود نداشته باشد، عوارض بعد از نوار مغز به صفر می‌رسد. اما اگر شما به صرع یا دیگر بیماری‌های تشنجی مبتلا باشید، حتی محرک‌های کوچک می‌توانند باعث ایجاد تشنج شوند. این محرک ممکن است یک صدای تیک تیکی یا نور چشمک‌زنی باشد که حین انجام نوار مغز فعال است. اما نگران نباشید، پزشک یا پرستاری که این تست را انجام می‌دهند، آماده‌ی مدیریت هر نوع واکنش غیرمنتظره‌ای هستند که ممکن است رخ دهد.
اما عوارضی ممکن است بعد از نوار مغز اتفاق بیفتد شامل موارد زیر است:
۱. احساس سردرد و سرگیجه
پس از انجام نوار مغز، ایجاد عوارض مختلف، از جمله سردردها و سرگیجه‌ها، امری حائز اهمیت است. این عوارض ممکن است ناشی از انجام فعالیت‌های مغزی یا عوارض جانبی مرتبط با نوار مغز باشند. در این بخش، به ارتباط بین نوار مغز و بروز این عوارض می‌پردازیم.
بعضی از افراد ممکن است پس از انجام نوار مغز، با درد سر روبرو شوند. این دردها معمولاً به صورت موقت و ناشی از تنش عضلاتی در اطراف سر، استفاده از مواد ژل‌دار یا چسب‌های مورد استفاده برای نصب الکترودها، یا حتی استرس و اضطراب در زمان انجام تست نوار مغز است. همچنین، استفاده از نورهای فلیکر کننده یا صداهای بلند در محیط آزمایشگاه نیز ممکن است این دردها را تحریک کند.
سرگیجه، به علاوه‌ی سردرد، می‌تواند یکی از عوارض جانبی کوتاه‌مدت نوار مغز باشد. این سرگیجه معمولاً به خاطر تغییرات فشار خون، نورهای چشمک‌زن و یا حتی اضطراب و استرس حین انجام تست ایجاد می‌شود.
کسانی که به فضاهای بسته و بدون تهویه حساسیت دارند، ممکن است بعد از نوار مغز دچار سرگیجه نیز بشوند.
اگرچه نوار مغز (EEG) یک روش تشخیصی رایج و نسبتاً ایمن است، اما در موارد نادری ممکن است عوارض جانبی جدی‌تری را به دنبال داشته باشد. این عوارض شامل عفونت، خونریزی و آسیب به پوست سر است.
برای به حداقل رساندن خطر این عوارض جانبی نادر، بسیار مهم است که تمام مراحل آماده‌سازی و انجام نوار مغز به دقت دنبال شود.
۲. تغییرات مزاج و احساسات ناگهانی
هنگام استفاده از نوار مغز، تغییرات ناگهانی در احساسات و مزاج بعضی افراد قابل مشاهده است که ممکن است به فعالیت‌های الکتریکی مغز مرتبط باشد. در این بخش، ارتباط بین نوار مغز و تغییرات احساسی و مزاجی را بررسی می‌کنیم:
نوار مغز یا الکتروانسفالوگرام (EEG) آزمایشی است که برای ثبت فعالیت الکتریکی مغز استفاده می‌شود. فعالیت الکتریکی مغز نقش مهمی در تنظیم خلق و خو دارد.
تغییرات در فعالیت الکتریکی مناطق مختلف مغز می‌تواند منجر به تغییرات خلقی شود. به عنوان مثال، افزایش فعالیت در ناحیه پیشانی مغز با احساس شادی و خوشحالی مرتبط است، در حالی که افزایش فعالیت در ناحیه آمیگدالا با احساس ترس و اضطراب مرتبط است.
برخی از اختلالات خلقی، مانند افسردگی و اضطراب، با الگوهای غیرطبیعی فعالیت الکتریکی مغز مرتبط هستند. نوار مغز می تواند برای کمک به تشخیص و نظارت بر درمان این اختلالات استفاده شود.
با این حال، مهم است که توجه داشته باشید که نوار مغز نمی تواند به طور قطعی حالت خلقی فرد را تعیین کند. عوامل دیگری مانند ژنتیک، تجربیات زندگی و شرایط محیطی نیز در خلق و خو نقش دارند.
مقدار فعالیت مغزی ممکن است به طور مستقیم یا غیرمستقیم بر احساسات و مزاج فرد تأثیر بگذارد. به عنوان مثال، افزایش فعالیت در بخش‌هایی از مغز که به تنظیم احساسات مرتبط هستند، ممکن است باعث افزایش یا کاهش ویژگی‌های مزاجی شود.
اختلال در خواب
نوار مغز یک ابزار مهم در بررسی الگوهای خواب است که با ثبت فعالیت‌های الکتریکی مغز در طول شب، می‌توان الگوهای خواب شناختی را مشخص کرد. از این روش می‌توان برای ارزیابی فازهای مختلف خواب و کیفیت خواب استفاده کرد.
نوار مغز به شناسایی اختلالات خواب مانند خواب ناپایدار یا آپنه خواب کمک می‌کند. همچنین، می‌تواند الگوهای خواب سبک را نیز بررسی کند و اختلالات مربوط به آن را تشخیص دهد.
استفاده متکرر و بی‌رویه از نوار مغز ممکن است باعث اختلال در خواب شود. بنابراین، برای جلوگیری از این مشکلات، تمرین‌های آرامشی و مدیریت استرس قبل از خواب می‌تواند مفید باشد. همچنین، استفاده معقولانه از این ابزار و پیگیری توسط یک متخصص خواب، می‌تواند به بهبود کیفیت خواب کمک کند.
۴. تحریک الکتریکی بدن
تحریک الکتریکی فراجمغزی (TCS) یک روش درمانی غیرتهاجمی است که از جریان الکتریکی ضعیف برای تحریک سلول‌های عصبی در مغز استفاده می‌کند. این روش برای درمان طیف گسترده‌ای از اختلالات عصبی و روانی، از جمله افسردگی، اضطراب، درد مزمن و صرع استفاده شده است.
TCS را می‌توان به عنوان یک عارضه جانبی نادر نوار مغز تجربه کرد. در طول نوار مغز، از الکترودهایی برای ثبت فعالیت الکتریکی مغز استفاده می‌شود. در برخی موارد، این الکترودها ممکن است به طور تصادفی سلول‌های مغزی را تحریک کنند که منجر به علائمی مانند سوزن سوزن شدن، مور مور شدن یا درد در ناحیه‌ای از سر که الکترودها در آن قرار گرفته‌اند، شود.
این نوع تحریک الکتریکی معمولاً بی خطر و کوتاه مدت است. با این حال، اگر علائم شدید یا مداوم باشد، مهم است که به پزشک خود اطلاع دهید.
در موارد نادرتر، TCS ممکن است عوارض جانبی جدی تری مانند تشنج، اضطراب یا افسردگی را ایجاد کند. اگر پس از نوار مغز هر یک از این علائم را تجربه کردید، فوراً به پزشک مراجعه کنید.
چه عواملی روند نوار مغزی را دچار اختلال می کند؟
چندین عامل وجود دارد که باعث اختلال در تحلیل نوار مغزی می‌شوند و ممکن است پزشک نتواند به‌راحتی نتیجه را تفسیر کند. علاوه بر این تنفس، نبض، ضربان قلب، حرکات عضلات، جنب و جوش دهان و حتی عرق نیز می‌توانند تاثیر گذار باشند.
پزشک باید این عوامل را در نظر بگیرد و همچنین عوامل دیگری نیز وجود دارند که ممکن است بر تفسیر نوار مغز تاثیر گذار باشند که شامل موارد زیر است:
- واکنش به دارو: برخی از داروها، مانند آرام‌بخش‌ها و مسکن‌های قوی، می‌توانند با فعالیت الکتریکی مغز تداخل داشته باشند و باعث نتایج نادرست نوار مغز شوند. در موارد نادر، این داروها همچنین می‌توانند عوارضی مانند گیجی، اضطراب و حتی تشنج ایجاد کنند.
- مصرف کافئین: کافئین یک محرک است که می‌تواند بر فعالیت الکتریکی مغز تأثیر بگذارد. مصرف کافئین قبل از نوار مغز می‌تواند نتایج تست را مختل کند و منجر به خواندن نادرست شود.
- موهای چرب یا استفاده از اسپری مو: موهای چرب یا استفاده از اسپری مو می‌تواند رسانایی الکتریکی الکترودهای نوار مغز را مختل کند و منجر به خواندن نادرست شود.
اگر در حین یا بعد از نوار مغز هر گونه عارضه جانبی را تجربه کردید، مهم است که فوراً به پزشک خود اطلاع دهید. آنها می‌توانند منبع عوارض جانبی شما را تعیین کنند و در صورت لزوم درمان را ارائه دهند.
اقدامات احتیاطی برای کاهش خطر عوارض جانبی نادر
اگر نگران عوارض جانبی نوار مغز هستید، می‌توانید اقدامات احتیاطی زیر را انجام دهید:
- اگر مبتلا به دیابت یا سایر شرایطی هستید که بر سطح قند خون شما تأثیر می‌گذارد، قبل از انجام تست به پزشک خود اطلاع دهید.
- اگر قبل از نوار مغز آرام‌بخش، مسکن یا سایر داروها مصرف می‌کنید، به پزشک خود اطلاع دهید.
- از مصرف کافئین به مدت ۲۴ ساعت قبل از نوار مغز خودداری کنید.
- موهای خود را قبل از نوار مغز نشویید و از استفاده از اسپری مو خودداری کنید.
با رعایت این اقدامات احتیاطی، می‌توانید به کاهش خطر عوارض جانبی نادر نوار مغز و ایمن‌تر کردن درمان خود کمک کنید.
انجام نوار مغزی چقدر طول می‌کشد؟
با توجه به نوع اختلالی که فرد مبتلا به آن است و نیاز به بررسی دقیق توسط پزشک، زمان انجام نوار مغز ممکن است متفاوت باشد. گاهی این فرایند تا ۲۵ دقیقه طول می‌کشد و گاهی تا یک ساعت. به طور کلی، مدت زمان انجام تست نوار مغز می‌تواند بین ۲۵ تا ۱۲۰ دقیقه متغیر باشد.
تست نوار مغزی چگونه انجام می شود؟
۱. آمادگی:
- از شما خواسته می‌شود که روی تخت به پشت دراز بکشید.
- تکنسین سر شما را اندازه می‌گیرد و محل اتصال الکترودها را با الکل یا ژل مخصوص تمیز می‌کند تا رسانایی الکتریکی به درستی انجام شود.
۲. اتصال الکترودها:
- الکترودها با چسب مخصوص به پوست سر شما متصل می‌شوند. تعداد الکترودها ممکن است بسته به نوع نوار مغزی متفاوت باشد، اما معمولاً بین ۱۶ تا ۲۵ الکترود استفاده می‌شود.
- محل قرارگیری الکترودها بر اساس یک سیستم استاندارد بین‌المللی تعیین می‌شود.
۳. انجام تست:
- وقتی الکترودها در جای خود قرار گرفتند، تست شروع می‌شود.
- در حین انجام نوار مغزی، باید تا حد امکان بی‌حرکت بمانید و از صحبت کردن یا چرت زدن خودداری کنید.
- تکنسین ممکن است در طول تست از شما بخواهد که کارهای خاصی را انجام دهید، مانند:
- نفس عمیق کشیدن
- باز و بسته کردن چشمان
- نگاه کردن به یک چراغ چشمک‌زن
- حل یک مساله ریاضی ساده
- فعالیت الکتریکی مغز شما توسط الکترودها جمع‌آوری و به کامپیوتر ارسال می‌شود.
- این فعالیت به صورت امواج مغزی روی صفحه کامپیوتر نمایش داده می‌شود.
پایان تست:
- پس از اتمام تست، الکترودها از سر شما جدا می‌شوند.
- ممکن است کمی احساس قرمزی یا تحریک پوست سر در محل قرارگیری الکترودها داشته باشید، اما این امر معمولاً موقتی است.
چگونه عوارض بعد از نوار مغز را کاهش دهیم؟
بعد از عوارض نوار مغز، برای بسیاری از افراد عوارضی رخ نمی‌دهد. اما اگر با تشنج‌ها مبتلا هستید و نگرانی دارید که ممکن است محرک‌ها تنش و اختلالات عصبی ایجاد کنند، بهتر است این نکات را رعایت کنید:
- از نگرانی‌هایتان با پزشک خود صحبت کنید و لیست داروهایی که مصرف می‌کنید را به تکنسین یا دکتر اعلام کنید.
- قبل از نوار مغز، موهای خود را تمیز کنید و از استفاده از محصولات مویی خودداری کنید.
- از مصرف کافئین ۸ ساعت قبل از تست خودداری کنید.
- اگر آرام‌بخش مصرف کنید، یک همراه با خود به مطب بیاورید و در صورت نیاز به خوابیدن، شب قبل از تست کمتر بخوابید.
- برای کاهش عوارض بعد از نوار مغز، همراه با آرام‌بخش به مطب مراجعه کنید و تنهایی نیایید.
سخن پایانی
انجام نوار مغزی یک روش بی درد و ایمن است که به پزشک کمک می‌کند تا بهتر بفهمد که چگونه سلول‌های مغزی بیمار عمل می‌کنند. بنابراین، بیش از ۹۰ درصد افراد عوارض بعد از انجام نوار مغز را تجربه نخواهند کرد و در صورت وقوع مشکلات نادر، تکنسین یا پزشک مسئول دارای دانش و تجربه کافی برای مدیریت آنها هستند. بنابراین، نیازی به نگرانی نیست.
