یکی از نگرانی‌های اصلی والدین، تشخیص بیش فعالی در کودکان است. آیا کودک من بیش فعال است؟ از کجا مطمئن شوم کودک من بیش فعال است؟ این سؤالات از معدود سؤالاتی است که مادران را نگران کرده و به دنبال پاسخ‌های مناسب برای آنها هستند. اما متأسفانه، اکثر مادران، اختلال کم توجهی را با بیش فعالی اشتباه می‌گیرند و آنها را از یکدیگر تشخیص نمی‌دهند.
والدین باید بدانند که تشخیص بیش فعالی و یا ADHD به هیچ عنوان ساده نیست. بیشتر افراد در بعضی مواقع احساس عدم تمرکز یا بی قراری می‌کنند؛ اما حواس پرتی مزمن لزوماً با بیش فعالی یکی نیست.
علاوه بر این، برخی از رفتارهای بیش فعالی در کودکان، بخشی از رشد طبیعی آنها محسوب می‌شود و نشانه‌ای از اختلال بیش فعالی نیست.
ما در این مطلب از مجله تخصصی مغز و اعصاب برین مگ، به بررسی روش‌های تشخیص بیش فعالی می‌پردازیم پس تا انتهای مطلب با ما همراه باشید.
راه‌های تشخیص بیش فعالی در کودکان چیست؟
تشخیص بیش فعالی در کودکان نیازمند دقت و توجه ویژه است. این اختلال می‌تواند بر عملکرد روزانه، یادگیری و روابط اجتماعی کودک تأثیر بگذارد، بنابراین شناسایی به موقع آن اهمیت زیادی دارد.
برای تشخیصاین اختلال در کودکان، چندین روش وجود دارد که شامل ارزیابی توسط متخصصان بهداشت روان، گزارش والدین و معلمان، و انجام آزمایش‌های پزشکی است. همچنین، از ابزارهای تشخیصی مانند پرسش‌نامه‌های ارزیابی توجه و تمرکز استفاده می‌شود.
تشخیص این اختلال در کودکان بر مبنای مصاحبه بالینی و DSM انجام می‌شود. این مصاحبه توسط روانپزشک کودک یا روانشناس متخصص انجام می‌شود.
آنها با مشاهده رفتار کودک و مصاحبه با والدین و معلمان، به بررسی علائم و تشخیص این اختلال می‌پردازند. علاوه بر این، از آزمون‌های تخصصی مربوط به تشخیص کمبود توجه و بیش فعالی استفاده می‌شود. این آزمون‌ها می‌توانند به تشخیص دقیق‌تر این اختلال کمک کنند. در نهایت، تشخیص به موقع و مدیریت مناسب بیش فعالی می‌تواند به کودکان کمک کند تا پتانسیل‌های خود را شکوفا کنند.
چالش های تشخیص در کودکان چیست؟
تشخیص بیش فعالی در کودکان می‌تواند چالش برانگیز باشد زیرا:
- نشانه‌های اصلی این اختلال معمولاً در دوران کودکی بروز پیدا می‌کند و تا بزرگسالی ادامه می‌یابد. بسیاری از کودکان مبتلا در دوران کودکی تشخیص داده نمی‌شوند.
- علائم بیش فعالی در کودکان با سایر اختلالات رفتاری و روانی پوشانی دارد و ممکن است اشتباه گرفته شود.
- برای تشخیص، پزشک باید معاینات فیزیکی انجام دهد، سوابق پزشکی و خانوادگی را بررسی کند و از آزمون‌های روانشناختی استفاده نماید. این روند تشخیصی زمان بر و چالش برانگیز است.
- نشانه‌های بیش فعالی در محیط‌های مختلف مانند مدرسه و خانه باید مشاهده شود تا تشخیص قطعی گذاشته شود. جمع آوری چنین اطلاعاتی از منابع مختلف دشوار است.
بنابراین، تشخیص این اختلال در کودکان نیازمند دقت بالا و همکاری والدین و مربیان است. تشخیص زودهنگام برای شروع درمان و مدیریت علائم بسیار مهم است.
تست های تشخیص بیش فعالی چیست؟
برای تشخیص بیش فعالی (ADHD) در کودکان، چندین نوع تست و ارزیابی وجود دارد که هر کدام به شناسایی جنبه‌های مختلف این اختلال کمک می‌کنند. در اینجا به توضیح هر یک از این تست‌ها می‌پردازیم:
۱. ارزیابی بالینی توسط متخصص
تشخیص نهایی بیش فعالی توسط روانپزشک کودک یا روانشناس متخصص انجام می‌شود. آنها با مصاحبه و مشاهده رفتار کودک در محیط‌های مختلف، به بررسی علائم و تشخیص این اختلال می‌پردازند. این ارزیابی بالینی مهم‌ترین بخش تشخیص است.
۲. گزارش والدین و معلمان
گزارش والدین و معلمان درباره رفتار کودک در محیط‌های خانه و مدرسه، می‌تواند به متخصصان در تشخیص کمک کند. آنها می‌توانند به مشاهده علائمی مانند بی قراری، حواس پرتی و پرخاشگری بپردازند.
۳. آزمایش‌های پزشکی
گرچه آزمایش‌های پزشکی مستقیمی برای تشخیص این اختلال وجود ندارد، اما انجام آزمایش‌های روتین می‌تواند به رد سایر علل احتمالی کمک کند.
۴. ابزارهای تشخیصی استاندارد
ابزارهایی مانند پرسشنامه های ارزیابی توجه و تمرکز، می‌توانند در کنار سایر روش‌ها به تشخیص این اختلال کمک کنند. این ابزارها شامل:
- پرسشنامه های خودگزارشی برای کودک
- پرسشنامه های گزارش توسط والدین و معلمان
- آزمون‌های عملکردی توجه و تمرکز
۵. تست‌های دقیق شناختی و عصبی
این تست‌ها شامل ارزیابی‌های دقیق شناختی و عصب روانشناختی هستند که می‌توانند به شناسایی نقاط ضعف و قوت کودک در حوزه‌های مختلف کمک کنند.
۶. تصویربرداری مغزی
در برخی موارد، تصویربرداری مغزی مانند MRI یا PET اسکن می‌تواند به شناسایی تفاوت‌های ساختاری یا عملکردی مغز در افراد مبتلا به بیش فعالی کمک کند.
در مجموع، تشخیص این اختلال نیازمند ترکیبی از این روش‌ها است. متخصصان با استفاده از این ابزارها و همچنین مشاهده رفتار کودک، به بررسی علائم و تشخیص نهایی این اختلال می‌پردازند. این فرایند دقیق و زمان بر است، اما می‌تواند به درمان مناسب و بهبود کیفیت زندگی کودکان مبتلا کمک کند.
روش های تشخیصی بیش فعالی در بزرگسالان چیست؟
تشخیص بیش فعالی در بزرگسالان دشوار است، زیرا نشانه‌های اصلی این اختلال معمولاً در دوران کودکی بروز پیدا می‌کند و تا بزرگسالی ادامه می‌یابد.
برای تشخیص، پزشک متخصص ابتدا معاینات فیزیکی را انجام داده و سوابق پزشکی و خانوادگی بیمار را بررسی می‌کند. سپس از آزمون‌های روانشناختی و مقیاس‌های رتبه بندی بیش فعالی استفاده می‌کند تا اطلاعات بیشتری درباره وضعیت بیمار جمع آوری نماید.
تست بیش فعالی بزرگسالان (ASRS) اساساً یک آزمایش آنلاین است که می تواند به تشخیص این وضعیت کمک کند و شدت اختلال را نیز می توان با پاسخ دادن به این تست مشخص کرد. در نتیجه، فرد مبتلا می تواند با پزشک مشورت کند و در صورت لزوم به دنبال درمان باشد.
چالش های تشخیص در بزرگسالی
شخیص بیش فعالی در بزرگسالان با چالش‌های متعددی همراه است:
- علائم ملایم‌تر: در بزرگسالان، علائم بیش فعالی معمولاً به مراتب ملایم تر از دوران کودکی است. این موضوع تشخیص را دشوارتر می‌کند.
- عدم درمان در کودکی: حدود ۶۰% از کودکان مبتلا به بیش فعالی به شکل مناسب درمان نمی‌شوند و در بزرگسالی همچنان از عوارض آن رنج می برند. این افراد ممکن است علائم را نادیده بگیرند یا با آن کنار آمده باشند.
- همپوشانی با سایر اختلالات: بیش فعالی در بزرگسالان اغلب با سایر اختلالات روانی نظیر افسردگی، اضطراب و اختلالات شخصیت همراه است. این همپوشانی تشخیص را پیچیده می‌کند.
- تفاوت در علائم: علائم بیش فعالی در بزرگسالان ممکن است با کودکان متفاوت باشد. به عنوان مثال، بیش فعالی جسمی کمتر و بیشتر به صورت ذهنی است.
- نیاز به اطلاعات گذشته: برای تشخیص این اختلال در بزرگسالان، پزشک نیاز به جمع آوری اطلاعات و سوابق ۶ ماهه گذشته بیمار دارد. این امر دشوار و زمان بر است.
- نبود تست استاندارد: تست بیش فعالی بر اساس روش واحدی انجام نمی‌شود و بسته به شرایط سنی و نوع عارضه متفاوت است. این موضوع تشخیص را پیچیده می‌کند.
در مجموع، تشخیص این اختلال در بزرگسالان به دلیل علائم ملایم تر، همپوشانی با سایر اختلالات، تفاوت در علائم، نیاز به اطلاعات گذشته و نبود تست استاندارد، با چالش‌های متعددی همراه است و نیاز به تخصص و دقت بالای پزشک دارد.
تشخیص بیش فعالی در خانه امکان پذیر است؟
تشخیص بیش فعالی در خانه تا حدودی امکان پذیر است. والدین و اعضای خانواده به دلیل آشنایی با رفتار فرد در طول زمان، می‌توانند علائم بیش فعالی را تا حدی تشخیص دهند.
اما این تشخیص نمی‌تواند جایگزین تشخیص پزشکی شود و تنها به عنوان یک ارزیابی اولیه مفید است.والدین می‌توانند به علائمی مانند بی‌قراری مداوم، تحرک بیش از حد، بی‌دقتی و عدم تمرکز در کودک خود توجه کنند. همچنین مشاهده رفتارهای پرخاشگرانه، تکانشی و مشکلات در انجام تکالیف می‌تواند به آنها در شناسایی احتمالی بیش فعالی کمک کند.
با این حال، تشخیص نهایی باید توسط متخصصان حوزه سلامت روان انجام شود. آنها با انجام مصاحبه، بررسی سوابق پزشکی و انجام آزمون‌های روانشناختی می‌توانند تشخیص قطعی را ارائه دهند.
این تشخیص پزشکی است که می‌تواند منجر به درمان مناسب و مدیریت موثر علائم بیش فعالی شود.بنابراین، تشخیص خانگی می‌تواند به عنوان یک ارزیابی اولیه مفید باشد، اما نمی‌تواند جایگزین تشخیص تخصصی گردد. والدین باید در صورت مشاهده علائم بیش فعالی در کودک خود، هرچه سریع‌تر به متخصص مراجعه کنند تا روند درمان به موقع آغاز شود.
چگونه والدین می‌توانند علائم را تشخیص دهند؟
- مشاهده رفتار فرد در طول زمان: والدین با مشاهده رفتار فرزند خود در طول زمان و در موقعیت‌های مختلف می‌توانند به الگوهای رفتاری نظیر بی قراری، بی تمرکزی و تکانشگری پی ببرند.
- مقایسه با همسالان: مقایسه رفتار فرزند با همسالان در موقعیت‌های مشابه می‌تواند به والدین در تشخیص علائم کمک کند. اگر رفتار فرزند به طور قابل‌ملاحظه‌ای با همسالان متفاوت باشد، احتمال بیش فعالی بیشتر است.
- ارزیابی عملکرد تحصیلی و شغلی: بررسی عملکرد فرزند در مدرسه و محل کار می‌تواند نشانه‌هایی از بیش فعالی باشد. مشکلات در تمرکز، سازماندهی و کنترل تکانه‌ها در این موارد مشهود است.
- توجه به سایر مشکلات همراه: اگر فرزند علاوه بر مشکلات رفتاری، با مشکلات هیجانی نظیر افسردگی یا اضطراب نیز دست و پنجه نرم می‌کند، احتمال بیش فعالی بیشتر است.
در صورت مشاهده علائم، والدین باید فرزند را به پزشک متخصص ارجاع دهند تا تشخیص نهایی و درمان مناسب انجام شود. تشخیص خانگی تنها یک ارزیابی اولیه است و نمی‌تواند جایگزین تشخیص پزشکی شود.
کدام متخصصان می‌توانند بیش فعالی را تشخیص دهند؟
بیش فعالی در کودکان و بزرگسالان می‌تواند توسط چندین متخصص مختلف تشخیص داده شود. این متخصصان شامل روانپزشکان، روان شناسان بالینی و پزشکان خانواده هستند.
روانپزشکان
روانپزشکان به دلیل تخصص در تشخیص و درمان اختلالات روانی، نقش کلیدی در تشخیص این اختلال در کودکان و بزرگسالان دارند. آنها با انجام مصاحبه‌های تخصصی و استفاده از ابزارهای ارزیابی روانی، می‌توانند علائم بیش فعالی را شناسایی کرده و در صورت نیاز، داروهای مناسب را تجویز نمایند.
روان شناسان بالینی
روان شناسان بالینی نیز می‌توانند با انجام آزمون‌های روانشناختی و مشاهده رفتار بیمار، بیش فعالی را تشخیص دهند. آنها همچنین می‌توانند برنامه های درمانی مبتنی بر شناخت درمانی و مهارت‌های زندگی را برای بیماران طراحی کنند.
پزشکان خانواده
پزشکان خانواده به دلیل آشنایی با سابقه پزشکی بیمار و امکان مشاهده رفتار وی در طول زمان، می‌توانند علائم بیش فعالی را شناسایی کرده و در صورت نیاز، بیمار را به متخصصان ارجاع دهند.در مجموع، تشخیص این اختلال در کودکان و بزرگسالان نیازمند همکاری متخصصان مختلف است تا با استفاده از ابزارهای تخصصی و مشاهده رفتار بیمار، علائم را به درستی شناسایی و درمان مناسب را ارائه دهند.
چرا بیش فعالی در کودکان پسر شایع تر از دختران است؟
بر اساس تحقیقات انجام شده، میزان شیوع اختلال بیش فعالی در پسران ۲ تا ۹ برابر بیشتر از دختران است.
این تفاوت قابل توجه می‌تواند به چند دلیل باشد:اول اینکه، ممکن است پسران به طور ژنتیکی بیشتر مستعد ابتلا به این اختلال باشند. تحقیقات نشان می‌دهد که عوامل ژنتیکی نقش مهمی در بروز بیش فعالی دارند.
از طرفی، پسران به دلیل ویژگی‌های جنسیتی خود ممکن است بیشتر در معرض عوامل محیطی مرتبط با بیش فعالی قرار بگیرند.
دوم اینکه، ممکن است بیش فعالی در پسران بیشتر تشخیص داده شود. چرا که رفتارهای پرتحرک و پرخاشگرانه در پسران بیشتر مشاهده می‌شود و والدین و معلمان آنها را بیشتر به پزشک ارجاع می‌دهند.
در حالی که ممکن است بیش فعالی در دختران به دلیل ماهیت درونی‌تر آن، کمتر دیده شود؛ بنابراین تفاوت جنسیتی در شیوع بیش فعالی به عوامل زیستی و محیطی مرتبط است. اما لازم است توجه داشت که بیش فعالی در هر دو جنس می‌تواند به یک اندازه ناتوان کننده باشد و نیاز به تشخیص و درمان به موقع دارد.
سخن پایانی
تشخیص بیش فعالی در کودکان و بزرگسالان می‌تواند چالش برانگیز باشد، اما اهمیت بسیاری دارد. این اختلال اگر به موقع تشخیص داده نشود و درمان نگردد، می‌تواند عواقب جدی برای فرد داشته باشد.
کودکان مبتلا ممکن است در تحصیل و روابط اجتماعی دچار مشکل شوند و در بزرگسالی به سمت رفتارهای پرخطر و ضداجتماعی سوق پیدا کنند.
بنابراین، شناسایی علائم بیش فعالی در کودکان و بزرگسالان و مراجعه به متخصصان برای انجام ارزیابی‌های دقیق امری ضروری است.
روش‌های تشخیصی شامل مصاحبه با فرد، بررسی سوابق پزشکی و خانوادگی، معاینات بالینی و انجام آزمون‌های روانشناختی است. با تشخیص به موقع، می‌توان با درمان مناسب از تشدید علائم جلوگیری کرد و به بهبود کیفیت زندگی فرد کمک نمود.
در نهایت، باید توجه داشت که بیش فعالی یک اختلال مادام‌العمر است و فرد مبتلا تا پایان عمر با آن دست و پنجه نرم می‌کند. اما با مدیریت صحیح و درمان به موقع، می‌توان این اختلال را کنترل کرد و فرد را به زندگی سالم و مولد رهنمون شد.
