اختلال شیزوفرنی پارانوئید، با هذیان‌های گزند و توطئه‌های پیچیده که فرد را در دام ترس و شک قرار می‌دهد، یکی از انواع شیزوفرنی است که جهان داخلی فرد را به یک دنیای متفاوت و ترسناک تبدیل می‌کند.
از سوی دیگر، اختلال شیزوفرنی کاتاتونیک با ویژگی‌های انزوا، حرکات غیرعادی و بی‌تفاوتی نشان می‌دهد. این اختلالات، هر یک با رنگ و بویی خاص، تجربیات، افکار و رفتارهای فرد را تحت تأثیر قرار می‌دهند و دنیایی جدید و غنی از تجربه‌های منحصر به فرد را برای آنها ایجاد می‌کنند.
هر نوع از اختلالات شیزوفرنی، یک نگاه منحصر به فرد به زندگی و واقعیت فرد ارائه می‌دهد و اثرات گسترده‌ای بر زندگی روزمره و روابط اجتماعی فرد دارد. با درک عمیق‌تر از این اختلالات و ارائه‌ی مداوا و پشتیبانی مناسب، می‌توان به فرد کمک کرد تا با تغییرات و چالش‌هایی که این اختلالات ایجاد می‌کنند، بهتر مقابله کند و زندگی معنی‌دارتری را تجربه کند.
در این مطلب از مجله تخصصی مغز و اعصاب برین مگ بررسی انواع شیزوفرنی و سایر شرایط مرتبط با آن می‌پردازیم پس تا انتهای مطلب با ما همراه باشید.
شیزوفرنی چه چیزهایی را تحت تأثیر قرار می‌دهد؟
شیزوفرنی، یک اختلالی پیچیده در تفکر، ادراک و رفتار، تار و پود است که وجود فرد را تحت تأثیر قرار می‌دهد. این اختلال نه تنها بر نحوه تفکر، احساس و رفتار فرد اثر می‌گذارد، بلکه بر عملکردهای شناختی او نیز سایه می‌افکند.
ذهن فرد مبتلا به شیزوفرنی در دنیایی متفاوت سیر می‌کند. توهمات و هذیان‌ها، مرز بین واقعیت و خیال را از یکدیگر تشخیص نمی‌دهد و تمرکز، حافظه و قضاوت را به چالش می‌کشند. احساسات رنگ خود را از دست می‌دهند و برقراری ارتباط و تعاملات اجتماعی دشوار می‌شود.
شیزوفرنی بر حرکات فرد نیز اثر می‌گذارد و ممکن است شاهد حرکات غیرعادی یا انزوا و بی‌حسی عمیق (کاتاتونیا) باشیم.
مهارت‌های حل مسئله، برنامه‌ریزی و تصمیم‌گیری نیز تحت شعاع قرار می‌گیرند و عملکرد تحصیلی و شغلی با افت مواجه می‌شود.
با این حال، با تشخیص و درمان به موقع می‌توان این طوفان ذهنی را مهار کرد و به آرامش و ثبات در زندگی فرد مبتلا به شیزوفرنی دست یافت. داروها و روان‌درمانی می‌توانند به کنترل علائم و بهبود کیفیت زندگی این افراد کمک شایانی کنند.
مهم است به یاد داشته باشیم که شیزوفرنی به منزله ضعف شخصیت نیست. این اختلال ناشی از تفاوت‌های عملکردی مغز است و با کمک و حمایت می‌توان بر آن غلبه کرد.
تغییرات اعمال شده در تشخیص شیزوفرنی
راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی، ویرایش پنجم (DSM-5) تغییراتی را در نحوه تشخیص شیزوفرنی ایجاد کرده است.
در گذشته، برای تشخیص اسکیزوفرنی، فرد فقط باید یکی از علائم کلیدی را نشان می‌داد. اما طبق DSM-5، افراد مبتلا به شیزوفرنی باید حداقل دو مورد از این علائم را داشته باشند.
علاوه بر این، DSM-5 دسته‌بندی‌های تشخیصی جداگانه‌ای را که در نسخه‌های قبلی برای زیرگروه‌های مختلف شیزوفرنی وجود داشت، حذف کرده است. انجمن روانپزشکی آمریکا این تغییر را به دلیل همپوشانی قابل توجه بین این زیرگروه‌ها و عدم اعتبار کافی آنها از نظر تشخیصی، ضروری دانسته است.
در عوض، DSM-5 از این زیرگروه‌ها به عنوان مشخص‌کننده‌هایی برای تشخیص کلی شیزوفرنی استفاده می‌کند. این امر جزئیات بیشتری را به پزشکان ارائه می‌دهد تا بتوانند انواع شیزوفرنی را در هر بیمار به طور دقیق‌تر تعیین کنند.
این تغییرات در DSM-5 به منظور بهبود دقت و کارایی تشخیص شیزوفرنی و ارائه راهنمایی‌های بهتر برای درمان و مراقبت از افراد مبتلا به این اختلال پیچیده صورت گرفته است.
علائم شیزوفرنی
۱. علائم مثبت:
- توهم (شنیدن، دیدن، احساس، بوییدن یا مزه کردن چیزهایی که وجود ندارند)
- هذیان (باورهای غلط و غیر قابل تغییر)
- گفتار آشفته (مشکل در برقراری ارتباط یا صحبت کردن به طور منسجم)
- رفتار آشفته (رفتار غیرقابل پیش‌بینی، عجیب و غریب یا نامنظم)
۲. علائم منفی:
- بی‌تفاوتی عاطفی (فقدان یا کاهش عواطف)
- فقر گفتار (صحبت کردن کم یا پاسخ‌های کوتاه)
- بی‌تحرکی (کاهش حرکات یا حرکات آهسته)
- انزوا اجتماعی (کناره‌گیری از فعالیت‌ها و روابط اجتماعی)
- بی‌انگیزگی (عدم تمایل یا ابتکار عمل)
انواع شیزوفرنی
اگرچه DSM-5 زیرگروه‌های شیزوفرنی را به عنوان تشخیص‌های جداگانه دسته‌بندی نمی‌کند، اما هنوز می‌توان از آنها به عنوان مشخص‌کننده برای درک بهتر علائم و برنامه‌ریزی درمان هر فرد استفاده کرد.
در ادامه به پنج زیرگروه کلاسیک شیزوفرنی که در گذشته در DSM-5 ذکر شده بود، اشاره می‌کنیم:
- پارانوئید
- هبه فرنیک
- تمایز نیافته
- باقی مانده
- کاتاتونیک
۱.انواع شیزوفرنی پارانوئید
یکی از انواع شیزوفرنی، پارانوئید است، یکی از شایع‌ترین زیرگروه‌های اسکیزوفرنی، با توهمات گزند و آزار و هذیان‌های پارانوئید مشخص می‌شود.
ذهن فرد مبتلا به شیزوفرنی پارانوئید در دنیایی از توهمات عمیق است. او ممکن است صدایی بشنود که او را سرزنش یا تهدید می‌کند، فکر کند که تحت نظر است یا باور داشته باشد که در حال توطئه علیه او هستند.
این هذیان‌های پارانوئید می‌توانند بسیار واقعی و فراگیر باشند و ترس، اضطراب و خشم شدیدی را در فرد ایجاد کنند.
در کنار توهمات و هذیان‌ها، افراد مبتلا به شیزوفرنی پارانوئید ممکن است رفتارهای عجیب و غریبی نیز از خود نشان دهند. آنها ممکن است گوشه‌گیر و منزوی شوند، به دیگران بی‌اعتماد باشند و با دنیای واقعی ارتباط خود را از دست بدهند.
با این حال، مهم است به یاد داشته باشیم که شیزوفرنی پارانوئید یک بیماری مغزی است و نه ضعف شخصیت. افراد مبتلا به این اختلال هیچ کنترلی بر افکار و توهمات خود ندارند و نیاز به مراقبت و درمان تخصصی دارند.
۲. انواع شیزوفرنی هبه فرنیک/بی نظم
شیزوفرنی هبه فرنیک یکی از انواع شیزوفرنی است که به عنوان شیزوفرنی بی‌نظم نیز شناخته می‌شود، زیرگروهی از انواع شیزوفرنی است که با گفتار و رفتار آشفته مشخص می‌شود.
افراد مبتلا به این انواع شیزوفرنی در برقراری ارتباط و پیگیری افکار خود مشکل دارند. صحبت آنها ممکن است غیرقابل فهم، نامنظم و نامرتبط باشد. افکار آنها نیز پراکنده و آشفته به نظر می‌رسد و دنبال کردن یک موضوع برای آنها دشوار است.
علاوه بر مشکلات گفتاری، افراد مبتلا به شیزوفرنی هبه‌فرنیک ممکن است رفتارهای عجیب و غریبی نیز از خود نشان دهند. آنها ممکن است حرکاتی غیرمعمول انجام دهند، در لباس پوشیدن نامرتب باشند و بهداشت شخصی خود را رعایت نکنند.
همچنین این افراد ممکن است از نظر عاطفی بی‌تفاوت به نظر برسند و انگیزه خود را برای انجام فعالیت‌های روزمره از دست بدهند. آنها از اجتماع کناره گیری می‌کنند و در روابط خود با دیگران مشکل دارند.
۳. شیزوفرنی تمایز نیافته
در گذشته، از اصطلاح “شیزوفرنی تمایز نیافته” برای توصیف وضعیتی استفاده می‌شد که فرد علائمی را از خود نشان می‌داد که با بیش از یک نوع شیزوفرنی همخوانی داشت.
برای مثال، فردی که رفتار کاتاتونیک (بی‌حرکتی و بی‌تفاوتی عمیق) از خود نشان می‌داد، اما توهم یا هذیان نیز داشت، ممکن بود به شیزوفرنی تمایز نیافته مبتلا شود.
با این حال، با معرفی معیارهای تشخیصی جدید در DSM-5، این اصطلاح دیگر به عنوان یک تشخیص جداگانه در نظر گرفته نمی‌شود.
امروزه، تشخیص شیزوفرنی تمایز نیافته به سادگی به این معنی است که پزشک علائم مختلفی را در فرد مشاهده می‌کند که در دسته‌های مختلف شیزوفرنی قرار می‌گیرند.
این علائم می‌توانند شامل توهم، هذیان، گفتار آشفته، رفتار آشفته، علائم منفی (مانند بی‌تفاوتی عاطفی و انزوا اجتماعی) باشند. تشخیص دقیق نوع شیزوفرنی برای ارائه درمان مناسب بسیار مهم است.
۴. شیزوفرنی باقیمانده
شیزوفرنی باقیمانده، زیرگروهی از شیزوفرنی است که با علائم منفی شدید مشخص می‌شود. این علائم برخلاف توهم و هذیان که در سایر زیرگروه‌های شیزوفرنی شایع هستند، به تغییرات در افکار، احساسات و رفتار اشاره دارند.
افراد مبتلا به شیزوفرنی باقیمانده ممکن است بی‌تفاوت عاطفی به نظر برسند، حرف کمی بزنند، حرکات کمی داشته باشند و از نظر اجتماعی منزوی باشند.
آنها همچنین ممکن است انگیزه خود را برای انجام فعالیت‌های روزمره از دست بدهند و به ظاهر و بهداشت شخصی خود بی‌توجه باشند.
توهم و هذیان در شیزوفرنی باقیمانده ممکن است خفیف یا اصلاً وجود نداشته باشد و تشخیص این نوع شیزوفرنی می‌تواند دشوار باشد، زیرا علائم آن می‌تواند با علائم سایر اختلالات روانی مانند افسردگی، اضطراب و اختلال شخصیت همپوشانی داشته باشد.
علت شیزوفرنی باقیمانده به طور کامل شناخته شده نیست، اما احتمالاً ترکیبی از عوامل ژنتیکی، عصبی و محیطی در آن نقش دارند.
۵. شیزوفرنی کاتاتونیک
در حالی که شیزوفرنی کاتاتونیک قبلاً به عنوان یک زیرگروه مجزا در راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM) طبقه‌بندی می‌شد، در حال حاضر بیشتر به عنوان یک ویژگی مشخص کننده در نظر گرفته می‌شود که می‌تواند در طیف وسیعی از بیماری‌های روانپزشکی و شرایط پزشکی عمومی رخ دهد.
کاتاتونیا به طور کلی با بی‌حوصلگی مشخص می‌شود، اما می‌تواند شامل طیف گسترده‌تری از علائم رفتاری غیرعادی نیز باشد، از جمله:
- تقلید: فرد ممکن است حرکات یا گفتار دیگران را تقلید کند.
- لالیگایی: فرد ممکن است به طور مداوم و بی‌معنی صحبت کند.
- وضعیت بی حسی: فرد ممکن است در وضعیتی غیرعادی و اغلب غیرطبیعی برای مدت طولانی باقی بماند.
- انعطاف پذیری مومی: عضلات فرد ممکن است سفت و انعطاف ناپذیر شود، به گونه‌ای که گویی از موم ساخته شده است.
- مقاومت: فرد ممکن است در برابر هر گونه تلاشی برای حرکت دادن یا معاینه او مقاومت کند.
- منفی گرایی: فرد ممکن است از غذا خوردن، صحبت کردن یا برقراری تماس چشمی امتناع کند.
علاوه بر این علائم رفتاری، افراد مبتلا به کاتاتونیا ممکن است علائم دیگری را نیز تجربه کنند که با بیماری زمینه‌ای مرتبط است، مانند توهم، هذیان، یا تفکر آشفته.
علت کاتاتونیک به طور کامل شناخته شده نیست، اما به احتمال زیاد ترکیبی از عوامل ژنتیکی، بیولوژیکی و محیطی است. درمان معمولاً شامل داروهای ضد روانپزشکی و بنزودیازپین ها برای آرام کردن فرد و در برخی موارد شوک درمانی الکتروکنولسیو (ECT) است.
پیش آگهی افراد مبتلا به کاتاتونیک با شدت علائم و پاسخ آنها به درمان متفاوت است. با درمان مناسب، بسیاری از افراد می توانند علائم خود را کنترل کنند و زندگی تولیدی داشته باشند.
۷. انواع شیزوفرنی در کودکی
شیزوفرنی دوران کودکی به جای یک زیرگروه مجزا، به زمان شروع بیماری اشاره دارد. تشخیص شیزوفرنی در کودکان نسبتاً نادر است و زمانی که رخ می دهد، می تواند بسیار شدید باشد.
شیزوفرنی زودرس معمولاً بین ۱۳ تا ۱۸ سالگی ظاهر می شود، در حالی که تشخیص زیر ۱۳ سال بسیار نادر و به عنوان شیزوفرنی فوق زودرس شناخته می شود.
علائم شیزوفرنی در کودکان خردسال می تواند مشابه علائم اختلالات رشدی مانند اوتیسم یا ADHD باشد. این علائم می تواند شامل تأخیرهای زبانی، خزیدن یا راه رفتن دیرهنگام یا غیرمعمول، و حرکات غیرطبیعی باشد.
به دلیل همپوشانی علائم، رد سایر مشکلات رشدی هنگام ارزیابی احتمال شیزوفرنی با شروع زودهنگام بسیار مهم است.
در کودکان بزرگتر و نوجوانان، علائم شیزوفرنی ممکن است شامل کناره گیری اجتماعی، مشکلات خواب، افت تحصیلی، تحریک پذیری، رفتار عجیب و غریب و مصرف مواد باشد. توهم در افراد جوان مبتلا به شیزوفرنی کمتر شایع است، اما با افزایش سن آنها، علائم رایج تری از اسکیزوفرنی، مشابه آنچه در بزرگسالان دیده می شود، ظاهر می شود.
با توجه به نادر بودن شیزوفرنی دوران کودکی، تشخیص دقیق توسط یک متخصص ضروری است. این امر مستلزم رد سایر شرایط احتمالی مانند سوء مصرف مواد یا مشکلات پزشکی زمینه ای است.
درمان شیزوفرنی دوران کودکی باید توسط یک روانپزشک کودک با تجربه در این زمینه انجام شود و معمولاً شامل ترکیبی از موارد زیر است:
- داروها
- درمان
- آموزش مهارت‌های زندگی
- بستری شدن در بیمارستان، در صورت نیاز
شرایط مرتبط با شیزوفرنی چیست؟
اختلال اسکیزوافکتیو اغلب با شیزوفرنی اشتباه گرفته می شود، اما در واقع یک بیماری جداگانه است که ویژگی های هر دو را نشان می دهد شیزوفرنی و اختلالات خلقی. این بدان معناست که افراد مبتلا به اسکیزوافکتیو ممکن است دچار روان پریشی، توهم یا هذیان شوند، در حالی که دوره هایی از افسردگی یا شیدایی را نیز تجربه می‌کنند.
برای درک بهتر این اختلال پیچیده، بیایید به برخی از علائم کلیدی و نحوه تشخیص و درمان آن بپردازیم.
علائم اختلال اسکیزوافکتیو:
- روان پریشی: از دست دادن تماس با واقعیت که می‌تواند شامل توهم، هذیان، گفتار یا رفتار نامنظم باشد.
- اختلالات خلقی: دوره‌های متناوب افسردگی یا شیدایی (هر دو)
- علائم منفی: علائمی که عملکرد طبیعی را مختل می‌کنند، مانند بی احساسی، بی تفاوتی، یا کمبود گفتار یا حرکت
- علائم شناختی: مشکل در تفکر، تمرکز یا حافظه
انواع اختلال اسکیزوافکتیو:
این اختلال بر اساس نوع و تعداد دوره‌های خلقی که فرد تجربه می‌کند به زیرگروه‌ها تقسیم می‌شود:
- نوع بی قطبی: فقط دوره‌های افسردگی دارد.
- نوع دوقطبی: دوره‌های شیدایی با یا بدون افسردگی دارد.
تشخیص اختلال اسکیزوافکتیو:
تشخیص این اختلال می‌تواند چالش برانگیز باشد؛ زیرا علائم می‌تواند با سایر بیماری‌های روانی مانند شیزوفرنی یا اختلال دوقطبی همپوشانی داشته باشد. برای تأیید تشخیص، متخصصان بهداشت روان معمولاً یک ارزیابی جامع شامل معاینه فیزیکی، مصاحبه بالینی و ارزیابی‌های روانشناختی انجام می‌دهند.
سخن پایانی
شیزوفرنی یک اختلال روانپزشکی پیچیده است که بر نحوه تفکر، احساس و رفتار فرد تأثیر می‌گذارد. در حالی که علائم و تظاهرات این بیماری در افراد مختلف متفاوت است، درک انواع شیزوفرنی و نحوه طبقه بندی آنها می‌تواند به شما در مدیریت بهتر وضعیتتان کمک کند.
اگرچه زیرگروه‌های شیزوفرنی دیگر به طور رسمی در سیستم تشخیصی گنجانده نشده‌اند، اما هنوز هم می‌توانند به عنوان ابزاری مفید برای متخصصان بهداشت روان برای برنامه ریزی درمان‌های فردی استفاده شوند.
به عنوان مثال، دانستن اینکه آیا فردی دارای علائم پارانوئید، کاتاتونیک، آشفته یا بی تفاوت است، می‌تواند به راهنمایی انتخاب داروها و سایر روش‌های درمانی کمک کند.
علاوه بر آگاهی از انواع مختلف اسکیزوفرنی، درک کلی این بیماری نیز مهم است. این شامل علائم شایع، علل احتمالی و گزینه‌های مختلف درمانی موجود است. با افزایش دانش خود در مورد اسکیزوفرنی، می‌توانید در مراقبت‌های بهداشتی خود نقش فعال‌تری داشته باشید و با تیم مراقبت‌های بهداشتی خود برای ایجاد یک برنامه درمانی مناسب برای شما همکاری کنید.
به یاد داشته باشید که هر فرد مبتلا به شیزوفرنی منحصر به فرد است و هیچ رویکرد درمانی یکسانی برای همه وجود ندارد. با صبر و همکاری با متخصصان بهداشت روان خود، می‌توانید علائم خود را مدیریت کرده و کیفیت زندگی خود را به طور قابل توجهی بهبود بخشید.
