در این مطلب از مجله تخصصی برین مگ قصد داریم درباره علت، درمان و تشخیص فوبیای خاص با شما صحبت کنیم.
پلهای مرتفع، مکانهای جدید، آسانسورهای قدیمی یا سوزنها ممکن است به بعضی از افراد کمی احساس نا آرامی بدهد.
همه ما ممکن است سعی کینیم از چیزهایی که باعث ترس و ناراحتی ما میشوند امتناع کنیم؛ اما اغلب مردم ترسها و نگرانیهای خود را کنترل میکنند و فعالیتهای روز مره خود را بدون هیچ گونه حادثهای انجام میدهند.
اما افرادی فوبیای خاص دارند یک ترس غیر طبیعی از اشیا و موقعیتهایی است که خطر کمی دارد و شما را دچار اضطراب میکند و سعی خود را میکنند که از این چیزها دوری کنند.
حتی اگر بدانند که هیچ آسیب و تهدید برای آنها وجود ندارد. ترس ممکن است که هیچ معنایی نداشته باشد؛ اما افرادی که به فوبیای خاص مبتلا هستند ممکن است نتوانند آن را متوقف کنند.
شیوع فوبیا در سراسر جهان بین ۳-۱۵ درصد است که بیشترین آن ترس از ارتفاع و حیوانات است.
فوبیای خاص چیست؟
افرادی که فوبیای خاص و واکنشهای ترس و نگرانیهای غیر واقعی دارند سخت تلاش میکنند تا از موقعیتها یا اشیا که باعث ترس آنها میشوند امتناع کنند.
برخلاف اضطراب که ممکن است هنگام سخنرانی یا شرکت در یک آزمون امتحان کنی فوبیای خاص طولانی مدت هستند و بدون درمان تا آخر عمر همراه فرد باقی میمانند.
فوبیا میتواند یک پاسخ فیزیکی و احساس اضطراب قوی ایجاد کند. همچنین بر نحوه عملکرد شما در محل کار، مدرسه یا موقعیتهای مکانی و اجتماعی اثر میگذارد.
فوبیای خاص از اختلالات اضطرابی شایع هستند و به طور کلی در زنان بیشتر از مردان اتفاق میافتد همه فوبیاها نسازی به درمان شدن ندارند. اما اگر فوبیای خاص زندگی روز مره شما را دچار اختلال کند شما باید به دنبال روشهای درمانی باشید.
روشهای درمانی به شما کمک میکنند تا با ترسهای خود مقابله کنید و همیشه همراه شما هستند.
احساس اضطراب در مورد موقعیتهای خطرناک فوبیا نیست؛ بلکه ترسهای منطقی ما در برابر خطرات ایمن نگه میدارد.
فوبیا حدود ۱۹ میلیون از افراد بزرگسال را تحت تأثیر خود قرار میدهد و زنان تقریباً دو برابر از مردان به فوبیای خاص مبتلا میشوند.
بعضی از افراد چند فوبیای خاص را به طور همزمان دو برابر بیشتر از مردان به فوبیای خاص مبتلا میشوند.
تقریباً ۷۵ درصد از افراد مبتلا به فوبیای خاص بیش از یک شیء یا موقعیت میترسند.
علائم فوبیای خاص شامل موارد زیر است:
یک فوبیای خاص ترس شدید و پایدار از یک شیء یا موقعیتهای خاص است که بیشتر از خطر واقعی است. انواع مختلف و بسیاری از فوبی خاص وجود دارد.
فوبیای خاص میتواند همراه با سایر اختلال اضطرابی مانند اضطراب فراگیر، اضطراب وسواس فکری یا اضطراب اجتماعی اتفاق بیفتد.
نشانههای ذهنی فوبیا خاص ترس از شامل موارد زیر است:
- موقعیتهای مکانی مانند ترس از هواپیما، رانندگی، فضاهای و بسته یا رفتن به مدرسه
- طبیعت، شامل رعدوبرق، تاریکی یا ارتفاعها یا تاریکی
- حیوانات، مانند سگ، گربه، عنکبوت یا مار
- خون، جراحت یا گلوله، مانند سوزن، اقدمان پزشکی یا تصادف
- صداهای بلند یا دلقک
- احساس میکنید در خطر فوری هستید
هر فوبیای خاصی یک نام دارد فوبیا از یک کلمه یونانی (Phobos) به معنای ترس گرفته شده است. نمونههای رایج آن آکروفوبیا ترس از ارتفاع و کلاسترو فوبیا برای ترس از فضاهای بسته است.
علائم فیزیکی فوبیا شامل موارد زیر است:
- ضربان قلب شدید
- عرق بیش از اندازه
- لرزش اندامهای بدن به ویژه دستها و پاها
- حالت تهوع و استفراغ
- معده درد
- معده درد
- درد قفسه سینه و سفتی عضلات
- تنگی نفس یا احساس خفگی
- احساس سرگیجه
- بیهوشی
- رنگ پریدگی
- میدان دید تونلی
علائم رفتاری که شما شیوه زندگی یا روال عادی زندگی خود را تغییر میدهید که عبارتند از:
- برای جلوگیری از محرکها از راه خود خارج میشوید. بهعنوانمثال از مراقبتهای پزشکی بهخصوص اقدامات دندان پزشکی به دلیل ترس از سوزن و سایر موارد امتناع میکنید.
- تغییرات عمدی در زندگی خود برای جلوگیری از محرکها: برای مثال تغییر موقعیت مکانی مثلاً خارج شدن از یک منطقه ساحلی به دلیل ترس از طوفان شدید.
- دوری از تغییرات زندگی به خصوص تغییرهای مثبت تا با عوامل محرکی خود مواجهه نشوید: برای مثال ممکن است به دلیل ترس از غرق شدن از خرید خانه یا جاهایی که منظره رودخانه در آن قرار دارد؛ مانند دریا و اقیانوسها امتناع کنید.
فوبیای خاص در کودکان چیست؟
رایجترین ترسها در دوران کودکی شامل موارد زیر است:
- موجودات خیالی در دوران پیش دبستانی
- بلاهای طبیعی و ترس از حیوانات در اوایل دبستان
- بیماری و مرگ خود یا یک عزیز در دوران ابتدایی
مدیریت ترسها بخشی از رشد طبیعی کودک به شمار میآید با این حال کودکان نیز مانند بزرگسالان میتوانند فوبیای خاص داشته باشند.
آنها در بیشتر مواقع برای درک این ترسها و نگرانیهای غیر منطقی خیلی سن پایینی دارند بعضی از افراد ممکن است حملات پانتیک را تجربه کنند.
نشانههای حملات پانتیک شامل موارد زیر است:
- گریان
- عصبانیت غیر قابل کنترل
- یخ زدن دست و پا
- چسبیدن یا جدان نشدن از کسی که احساس میکنند امن هستند.
علت فوبیای خاص چیست؟
فوبیا زمانی اتفاق میافتد که مغز شما ترس و اضطراب را به درجات خیلی شدید برسانند. در شرایط عادی این احساسات میتوانند محافظ و خیلی مؤثر باشند.
آنها از راه مغز ما را در برابر هشدارها و خطرات ایمن نگه میدارند.
اما چند عامل و فوبیا در ایجاد فوبیا نقش دارند که عبارتند از:
خلق و خو
اگر به طور طبیعی زیاد وارد جزئیات و هوشیاری از خود میشوید یا به اصطلاح خود آگاه هستید ممکن است بیشتر در معرض خطر فوبیای خاص قرار بگیرید.
سابقه خانوادگی
ممکن است افرادی که فوبیای خاص یا اضطراب را در یکی از اعضای خانواده خود مشاهده میکنند به آن فوبیا به مرور زمان اطرافیان نزدیک با آن مواجه شوند.
انواع فوبیایی که در اعضای خانواده ممکن است بیفتد شامل موارد زیر است:
- حیوانی
- خونی
- پزشکی
- جراحی
تجربیات آسیب زا یا ناگوار
اگر برای خود یا شاهد موقعیتهای آسیب زا بوید ممکن است که از موقعیتها و اشیای مرتبط با رویدادهایی که از آن احساس ترس و نگرانی میکردید دوری کنید.
همچنین بعضی از افراد بعد از دیدن یا شنیدن تجربیات ناگوار دچار حملات پانتیک شوند. برای مثال این تجربیات ناگوار شامل موارد زیر است:
- از سگ بترسید بعد از اینکه دیدید کسی مورد حمله سگ قرار گرفته است.
- بعد از گیر افتادن در آسانسور ترس از فضای بسته را داشته باشید.
عملکرد و ساختارهای مغزی
کسانی که به فوبیای خاص مبتلا هستند بخشهای خاصی از مغز را تحریک میکنند در حالی که فردی این فوبیاها را ندارد پاسخ مشابهی به مغز نمیدهد.
همچنین افرادی که دارای فوبیا هستند میتوانند ساختار مغزی متفاوتی را نسبت به فردی که بدون فوبیا است تجربه کنند.
انتقال اطلاعات
بعضی از ترسها وجود دارند که ممکن است به علت چیزهایی که در مورد آن یاد میگیرید یا چیزهایی که را که به طور دائمی میبینید یا میشنوید اتفاق میافتند.
ترسهای آموخته شده
بیشتر افراد ممکن است در مورد ترسها و یا فوبیاهای دیگران چیزیهای را یاد بگیرند و به مرور زمان خودشان دچار فوبیا شوند.
این ممکن است به دلیلی باشد که افرادی با والدین بیش از حد کنترل شده هستند بیشتر به فوبیای خاص مبتلا شوند.
تشخیص فوبیا خاص چیست؟
شما میتوانید با مراجعه به یک روان پزشک یا روانشناس فوبیا خاص خود را جواب به سؤالات شناسایی کنید
تشخیص این نوع فوبیا نیازی به آزمایشها و عکس برداری ندارد.
سؤالاتی را که میپرسند ممکن است از پرسشنامه خاصی پیروی کنند که برای شناسایی فوبیا خاص طراحی شدهاند.
سؤالاتی که میپرسید میتواند شامل موارد زیر باشد:
- محرکهایی فوبیایی که از آن اطلاع دارید
- علائم چقدر شدید است
- شیوه زندگی و روال فعلی شما چگونه است و علائم چه تأثیری بر زندگی شما میگذارد.
- از کی علائم شما شروع شده است.
اگر سابقه یک رویداد آسیب زا را دارید علائم شما باید معیارهای خاصی را داشته باشد
معیارهای برای تشخیص خاص فوبیا چیست؟
- مواجهه با محرک فوبیا باعث ترس یا اضطراب شدید میشود. زمانی که از اضطرابها اجتناب میکنید نمیتوانید از آن دوری کنید.
- ترس یا اضطراب شدید خیلی شدیدتر از محرکی است که از آن دوری میکنید.
- ترس و اضطراب شما بیشتر از ۶ ماه طول میکشد
- ترس و اضطراب بخش زیادی از زندگی شما را دچار اختلال میکند از جمله مدرسه، کار و روابط اجتماعی
- علائمی که تجربه میکنید با شرایط دیگری اضطرابها مانند اختلال هراس یا اختلال بعد از سانحه که میتوانید آنها را برای دیگران توضیح دهید، نمیتوانید برای مشاوره فوبیای خاص را توضیح دهید.
عوارض فوبیای خاص شامل موارد زیر است:
اگر چه فوبیای خاص برای دیگران مسخره به نظر برسد؛ اما برای افرادی که فوبیا دارند بسیار ناراحت کننده و مضر است.
این فوبیاها میتوانند باعث مشکلاتی دز زندگی شوند که شامل موارد زیر است:
ایزوله سازی اجتماعی. اجتناب از مکانها و چیزهایی که از ان میترسید و باعث ایجاد مشکلاتی در مدرسه، کار و ارتباط برقرار کردن با دیگران میشود.
همچنین اگر رفتارهای شما با همسالانتان خیلی متفاوت است ممکن است در موقعیتهای اجتماعی دچار مشکل شوید.
سوء استفاده از مواد. استرس و اضطرابها در زندگی با فوبیای خاص ممکن است شما را به سمت مواد مخدر بکشاند.
افکار خودکشی. بعضی از افراد مبتلا به فوبیای خاص ممکن است در معرض خطر ابتلا به خودکشی باشند.
به عزیزانتان تاحدامکان فشار بیا. رید. بعضی از افراد برای اینکه از احساس اضطراب خود دوری کنند بیش از اندازه به دیگران متکی هستند.
این امر باعث میشد که دیگران بیش از حد طبیعی از افراد مبتلا به اضطراب حفاظت کنند و در نتیجه استرس بیشتری را برای فرد و والدین ایجاد میکند.
انواع فوبیای خاص
بعضی از رایجترین فوبیاها شامل موارد زیر است:
- آرکنوفوبیا (ترس از عنکبوت)
- سینوفوبیا (ترس از سگ)
- انتوموفوبیا (ترس از حشرات)
- اوفیدیو فوبیا (ترس از مارها)
محیطهای طبیعی
- آکرو فوبیا (ترس شدید از ارتفاعات)
- آگروفوبیا (ترس از فضای های اجتماعی)
- آکوا فوبیا (ترس از آب)
- آستروفوبیا (ترس از رعد و برق)
- آلگوفوبیا (ترس از درد)
- دنتوفوبیا (ترس از دندان پزشکی)
- هموفوبیا (ترس از خون)
- تریپانوفوبیا (ترس از سوزن)
موقعیتها
- کلوروفوبیا (ترس از دلقک)
- امتوفوبیا (ترس از استفراغ)
- پیروفوبیا (ترس از آتش)
- تریپوفوبیا (ترس شدید از شدید از حفره یا گروهی از سوراخها)
درمان فوبیای خاص
درمان فوبیا میتواند ترکیبی از داروها و روان درمانی باشد. درمانها میتواند به نوع فوبیایی که تجربه میکنید، شدت و علائم آن بستگی داشته باشد یک روان شناس در کاهش علائم میتواند کمک بسیار بزرگی به شما بکند.
درمان شناختی رفتاری (CBT)
یکی راههای اصلی برای درمان فوبیا است که به شما برای تنظیم باورها، رفتارها و فکرهایی پیرامون اطراف که باعث ترس میشود کمک میکند.
این روش درمانی سلامت روان یکی از مؤثرترین تکنیکها به شمار میآید.
مواجهه درمانی
یکی دیگر از روسهای درمانی، مواجهه درمانی است که به دو صورت اتفاق میافتد:
حساسیت زدایی سیستماتیک (قرار گیری در معرض درج بندی)
این درمان شامل قرار دادن شما به صورت تدریجی در معرض بعضی از محرکها است. با گذشت زمان روانشناسان کمک میکنند تا قسمتی از ترسهایتان را برطرف نمایند.
همچنین به شما این کمک را میکند تا به مقابله با احساسات اضطراب و ترس، افکار خود بپردازید.
اگرچه این روش کمتر رایج است؛ اما در بعضی از مواقع به افراد مبتلا به فوبیای خاص کمک میکند.
مواجه درمانی به صورت زیر انجام میگیرد.
در داخل بدن. در زندگی واقعی قرار دادن خود در معرض ترسهای واقعی یکی از راههایی است که میتوانید از آن عبور کنید.
خیالی. اینجا جایی است که به کمک مشاوران درمانی ترسهای خود را تصور میکنید تا بتوانید ترسها را پردازش و از بین ببرید. این تنها راه استفاده از مواجه درمانی است که بتوانید با ترسهای خود در زندگی واقعی مواجه شوید.
داروها
در بعضی از موارد داروهایی هستند که میتوانید به رفع علائم فوبیای خاص شما کمک کند.
این ها معمولاً شامل داروهای افسردگی یا داروهای ضد اضطراب هستند.
بسیاری از انواع داروها میتوانند به علائم فوبیای شما کمک کنند.
بنابراین، مشاورههای درمانی و سایر مراقبتهای بهداشتی بهترین گزینه درمانی را برای شما توضیح میدهند.
همچنین از مشاوره درمانی بخواهید عوارض داروها و تداخلات آن را با سایر داروها به شما بگویند.