شیزوفرنی چیست؟ شیزوفرنی، یک اختلال پیچیده مغزی است که نحوه تفکر، احساس و رفتار فرد را تحت تأثیر قرار میدهد. این بیماری که حدود ۱ درصد از جمعیت جهان را مبتلا میکند، علائم متنوعی را به وجود میآورد که میتوانند زندگی روزمره فرد را به شدت مختل کنند.
رایجترین علائم شیزوفرنی، توهم و هذیان هستند. در توهم، فرد چیزهایی را میبیند، میشنود یا احساس میکند که در واقع وجود خارجی ندارند.
در هذیان، فرد به باورهای غلطی پایبند است که علیرغم شواهد متقاعد کننده، از آنها دست نمیکشد. این اختلال، برای فرد مبتلا و افراد اطرافش، یک چالش بزرگ و مهم است. درک عمیق از علائم و رفتارهای افراد مبتلا به شیزوفرنی، میتواند به بهبود تشخیص و مداخلههای مؤثر کمک کند. با ارائه حمایت، درمان مناسب، و آگاهی بیشتر از این اختلال، میتوان بهبود و کاهش عوارض آن را تسهیل کرد و زندگی بهتری برای افراد مبتلا به شیزوفرنی فراهم کرد.
در این مطلب از مجله تخصصی مغز و اعصاب برین مگ، به بررسی علائم، روشهای تشخیصی و درمانی مختلف، از داروها و رواندرمانی گرفته تا مداخلات اجتماعی و حمایتی، خواهیم پرداخت و میبینیم که چگونه میتوان با شیزوفرنی کنار آمد و زندگی معناداری را رقم زد.
شیزوفرنی چیست؟
شیزوفرنی چیست؟ شیزوفرنی یک اختلال روانپزشکی جدی است که بر تفکر، احساسات، رفتار و ادراک فرد از واقعیت تأثیر میگذارد. علائم اصلی آن شامل هذیان، توهم، گفتار و رفتار آشفته، انزوا و کاهش انگیزه است.
افراد مبتلا به شیزوفرنی ممکن است صداهایی را بشنوند یا چیزهایی را ببینند که دیگران نمیبینند، باورهای غلطی داشته باشند که با واقعیت مطابقت ندارد، در صحبت کردن و سازماندهی افکارشان مشکل داشته باشند و از نظر عاطفی گوشهگیر و بیتفاوت به نظر برسند.
این اختلال میتواند ناشی از عوامل ژنتیکی، تغییرات هورمونی در نوجوانی و جوانی، عفونتهای ویروسی، مصرف مواد یا استرس شدید باشد. درمان شیزوفرنی شامل دارودرمانی و رواندرمانی است؛ اما معمولاً علائم آن تا آخر عمر باقی میماند.
علائم رایج شیزوفرنی چیست؟
علائم شیزوفرنی را میتوان به دو دسته اصلی مثبت و منفی تقسیم کرد.
علائم مثبت علائمی هستند که در افراد عادی وجود ندارند، اما در افراد مبتلا به شیزوفرنی دیده میشوند. برخی از رایجترین علائم مثبت عبارتند از:
- توهم: تجربه حواس غیر واقعی مانند شنیدن صداهایی که دیگران نمیشنوند، دیدن چیزهایی که دیگران نمیبینند، احساس چیزهایی که دیگران احساس نمیکنند، بوییدن چیزهایی که دیگران بو نمیکنند یا چشیدن چیزهایی که دیگران نمیچشند.
- هذیان: باورهای غلطی که با واقعیت مطابقت ندارد، حتی زمانی که بر خلاف شواهد باشد. به عنوان مثال، فردی ممکن است معتقد باشد که مورد آزار و اذیت یا کنترل قرار گرفته است، یا اینکه او یک شخصیت مشهور یا یک ابرقهرمان است.
- گفتار آشفته: مشکل در صحبت کردن به صورت منسجم و منطقی. گفتار ممکن است مبهم، نامنظم یا نامربوط باشد.
- رفتار آشفته: رفتار غیر قابل پیش بینی و غیرعادی که ممکن است شامل حرکات عجیب و غریب، خودآرایی نامناسب یا پرخاشگری باشد.
علائم منفی علائمی هستند که در افراد عادی وجود دارند. اما در افراد مبتلا به شیزوفرنی کاهش یا غایب هستند.
برخی از رایجترین علائم منفی عبارتند از:
- بیتفاوتی عاطفی: ناتوانی در نشان دادن یا احساس عواطف.
- فقر گفتار: صحبت کردن کمتر از حد معمول.
- بیتحرکی: حرکات بدنی کم یا عدم پاسخ به محیط اطراف.
- انزوای اجتماعی: از دست دادن علاقه به تعاملات اجتماعی و فعالیتها.
- بیانگیزگی: عدم تمایل به انجام فعالیتهای هدفمند.
علائم شیزوفرنی میتواند از خفیف تا شدید متغیر باشد و در طول زمان میتواند تغییر کند. برخی از افراد ممکن است دورههایی را تجربه کنند که در آنها علائمی ندارند (به این دورهها بهبودی میگویند)، درحالیکه برخی دیگر ممکن است علائم مداوم و شدیدی داشته باشند.
اگر شما یا کسی که میشناسید علائمی را تجربه میکنید که ممکن است با شیزوفرنی مرتبط باشد، مهم است که برای کمک به یک متخصص بهداشت روان مراجعه کنید. درمان زودهنگام میتواند به بهبود چشم انداز بلندمدت برای افراد مبتلا به این بیماری کمک کند.
روش های تشخیص اختلال شخصیت شیزوفرنی چیست؟
روشهای تشخیص اختلال شیزوفرنی عمدتاً بر اساس ارزیابی علائم و معاینه بالینی توسط یک روانپزشک متخصص انجام میشود. معیارهای تشخیصی اصلی در دو سیستم طبقهبندی معتبر DSM-5 (انجمن روانپزشکی آمریکا) و ICD-11 (سازمان بهداشت جهانی) آمده است:
۱. معیارهای تشخیصی DSM-5
وجود علائم مثبت مانند هذیان، توهم، گفتار آشفته یا رفتار کاملاً آشفته به مدت حداقل یک ماه.
عملکرد اجتماعی یا شغلی قابل توجهی مختل شده باشد.
علائم مداوم برای مدت حداقل ۶ ماه باشد. این مدت شامل مرحله فعال و دوره باقیمانده علائم کمتر شدید میشود.
سایر اختلالات روانپزشکی یا پزشکی نتوانند این علائم را توضیح دهند.
۲. معیارهای تشخیصی ICD-11
وجود یک یا چند نشانه از هذیان، توهم، گفتار آشفته، رفتار آشفته یا عجیب یا علائم منفی مانند انزوا اجتماعی به مدت حداقل یک ماه.
عملکرد شخصی، خانوادگی، اجتماعی، تحصیلی، شغلی یا سایر حوزههای مهم زندگی مختل شده باشد.
علائم نتواند توسط اختلال روانپزشکی یا پزشکی دیگری توضیح داده شود.
در هر دو سیستم، روانپزشک با مصاحبه بالینی، ارزیابی سابقه پزشکی و روانپزشکی، معاینه وضعیت روانی و در نظر گرفتن سایر اطلاعات مرتبط، تشخیص را قطعی میکند. آزمایشهای تصویربرداری مغز یا آزمایشهای ژنتیکی نیز میتواند در تأیید تشخیص کمک کند.
چه چیزی باعث شیزوفرنی می شود؟
علت دقیق اختلال شیزوفرنی هنوز ناشناخته است، اما تحقیقات نشان میدهد که ترکیبی از عوامل ژنتیکی، مغزی، محیطی و روانی در بروز این اختلال نقش دارند:
۱. عوامل ژنتیکی
افراد با سابقه خانوادگی شیزوفرنی در خویشاوندان درجه یک، در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به این اختلال هستند. با این حال، ژنتیک تنها یک عامل خطر است و نمیتوان آن را علت اصلی دانست.
تغییرات ساختاری و عملکردی مغز
مطالعات تصویربرداری نشان دادهاند که در مغز افراد مبتلا به شیزوفرنی، ناهنجاریهایی در ساختار و عملکرد برخی مناطق مانند لوب گیجگاهی، قشر پیشانی و سیستم لیمبیک وجود دارد.
۲. اختلالات شیمیایی مغز
سطوح غیرطبیعی انتقالدهندههای عصبی مانند دوپامین، گلوتامات و سروتونین در مغز افراد مبتلا به شیزوفرنی مشاهده شده است که میتواند در بروز علائم نقش داشته باشد.
۳. عوامل محیطی
عواملی مانند استرس شدید، آسیبهای مغزی، عفونتهای ویروسی در دوران جنینی، مصرف مواد مخدر مانند ماریجوانا و محرومیتهای دوران کودکی میتوانند خطر ابتلا به شیزوفرنی را افزایش دهند.
بنابراین، شیزوفرنی یک اختلال پیچیده است که از تعامل عوامل متعدد ژنتیکی، زیستشیمیایی، ساختاری و محیطی ناشی میشود. درک کامل علل آن نیازمند تحقیقات بیشتر است.
آیا بیماری شیزوفرنی خطرناک است؟
خیر، شیزوفرنی خود یک بیماری خطرناک نیست، اما ممکن است در برخی موارد نادر منجر به رفتارهای خطرناک شود.
اکثر افراد مبتلا به شیزوفرنی خطری برای دیگران ندارند و بیشتر به خودشان آسیب میرسانند. با این حال، در دورههای پرهیجان یا توهم شدید، ممکن است رفتارهای تهاجمی یا خشونتآمیز از خود نشان دهند که ناشی از عدم درک واقعیت است.
خطر اصلی در شیزوفرنی، خطر خودکشی است. احتمال اقدام به خودکشی در این بیماران ۶ برابر بیشتر از جمعیت عمومی است. عواملی مانند افسردگی، اضطراب، سوءمصرف مواد و عدم پیروی از درمان، خطر خودکشی را افزایش میدهند.
بنابراین، درمان مناسب و پیگیری منظم بسیار مهم است تا علائم کنترل شود و از رفتارهای خطرناک و خودکشی جلوگیری شود. با درمان صحیح، اکثر بیماران میتوانند زندگی عادی و بدون خطر داشته باشند.
در کل، شیزوفرنی یک اختلال روانپزشکی جدی است؛ اما با درمان قابل کنترل است و خطرناک بودن آن یک باور غلط و کلیشهای است.
باورهای غلط درباره شیزوفرنی چیست؟
در اینجا به برخی از رایجترین باورهای غلط درباره شیزوفرنی چیست؟ و حقایق مربوط به آنها میپردازیم:
باور غلط ۱: شیزوفرنی به معنای “شخصیت دوگانه” است.
حقیقت: شیزوفرنی هیچ ارتباطی با “شخصیت دوگانه” یا اختلال هویت تجزیهای ندارد. این بیماری به اختلال در تفکر، احساس و رفتار فرد اشاره دارد و منجر به توهم، هذیان و گفتار و رفتار غیرمنطقی میشود.
باور غلط ۲: افراد مبتلا به شیزوفرنی خشن و خطرناک هستند.
حقیقت: اکثر افراد مبتلا به شیزوفرنی هیچ گونه خشونت یا پرخاشگری از خود نشان نمیدهند. در واقع، آنها بیشتر از دیگران در معرض خطر آسیب دیدن هستند. خشونت اغلب با سایر اختلالات روانی مانند اختلال دوقطبی یا سوء مصرف مواد مرتبط است، نه با شیزوفرنی.
باور غلط ۳: شیزوفرنی ناشی از ضعف شخصیت یا تربیت ضعیف است.
حقیقت: شیزوفرنی یک بیماری مغزی است که هیچ ارتباطی با ضعف شخصیت یا تربیت ضعیف ندارد. این بیماری ناشی از ترکیبی از عوامل ژنتیکی، بیولوژیکی و محیطی است که خارج از کنترل فرد است.
باور غلط ۴: افراد مبتلا به شیزوفرنی قادر به کار یا داشتن روابط سالم نیستند.
حقیقت: با درمان مناسب، بسیاری از افراد مبتلا به شیزوفرنی میتوانند زندگی پرباری داشته باشند. آنها ممکن است قادر به رفتن به مدرسه، نگه داشتن شغل، ازدواج و داشتن خانواده باشند.
باور غلط ۵: هیچ درمانی برای شیزوفرنی وجود ندارد.
حقیقت: در حالی که هیچ درمانی برای شیزوفرنی وجود ندارد، اما با دارو و روان درمانی میتوان علائم آن را به طور قابل توجهی کنترل کرد. با درمان مناسب، اکثر افراد مبتلا به شیزوفرنی میتوانند کیفیت زندگی خود را به طور قابل توجهی بهبود بخشند.
مهم است که به یاد داشته باشید که شیزوفرنی یک بیماری مغزی است، نه یک انتخاب یا ضعف شخصی. با درک و همدلی بیشتر، میتوانیم به افرادی که با این بیماری زندگی میکنند کمک کنیم تا به بهترین شکل ممکن زندگی کنند.
روش های درمانی
روشهای درمانی اصلی برای اختلال شیزوفرنی عبارتند از:
۱. درمان دارویی
داروهای آنتیپسیکوتیک یا ضدروانپریشی نقش اصلی را در درمان شیزوفرنی ایفا میکنند. این داروها در دو دسته کلاسیک (نسل اول) و آتیپیک (نسل دوم) طبقهبندی میشوند:
- داروهای کلاسیک مانند هالوپریدول و کلرپرومازین برای کنترل علائم مثبت مانند هذیان و توهم مؤثرند.
- داروهای آتیپیک مانند رسپریدون، اولانزاپین و کوئتیاپین علاوه بر علائم مثبت، علائم منفی مانند انزوا و بیانگیزگی را نیز بهبود میبخشند.
این داروها معمولاً برای مدت طولانی تجویز میشوند تا از عود علائم جلوگیری شود.
۲. رواندرمانی
انواع مختلف رواندرمانیها به همراه دارودرمانی برای بهبود عملکرد و کیفیت زندگی بیماران توصیه میشوند:
- درمان شناختی – رفتاری برای آموزش مهارتهای مقابله با علائم
- آموزش مهارتهای اجتماعی برای بهبود روابط بینفردی
- خانوادهدرمانی برای آموزش خانواده در مورد بیماری
۳. مداخلات توانبخشی
این مداخلات شامل آموزش مهارتهای شغلی، مهارتهای زندگی مستقل و حمایتهای اجتماعی است تا بیماران بتوانند در جامعه ادغام شوند.
۴. درمانهای تکمیلی
در موارد مقاوم به درمان، ممکن است از روشهای تکمیلی مانند درمان الکتروشوک (ECT)، تحریک مغزی عمقی (DBS) یا روشهای جدیدتر مانند تحریک مغناطیسی فرا جمجمهای (TMS) استفاده شود.
درمان شیزوفرنی معمولاً ترکیبی از چند روش است و نیازمند همکاری تیم متخصصان بهداشت روان است. هدف، کنترل علائم و بهبود عملکرد بیمار در ابعاد مختلف زندگی است.
سؤالات متداول
۱. آیا شیزوفرنی قابل درمان است؟
بله شیزوفرنی با ترکیبی از دارودرمانی و رواندرمانی قابل کنترل است. داروهای آنتیپسیکوتیک برای کنترل علائم مثبت مانند هذیان و توهم و همچنین علائم منفی مانند انزوا و بیانگیزگی تجویز میشوند. رواندرمانیهایی مانند درمان شناختی – رفتاری نیز برای آموزش مهارتهای مقابله با علائم مفید است. اگرچه شیزوفرنی یک اختلال مادامالعمر است، اما با درمان مناسب، بیماران میتوانند زندگی عادی داشته باشند.
۲. آیا شیزوفرنی در مردان یا زنان شایعتر است؟
شیزوفرنی در سنین پایینتر بیشتر در مردان شایع است. اما در کل، زنان و مردان به یک اندازه در معرض خطر ابتلا به این اختلال هستند. علائم شیزوفرنی در زنان ممکن است شامل توهم، هذیان و تغییرات خلق باشد، در حالی که در مردان، انزوا، گوشهگیری و کاهش عملکرد شغلی شایعتر است.
۳. چگونه میتوان به افراد مبتلا به شیزوفرنی کمک کرد؟
حمایت از افراد مبتلا، اطلاعات صحیح در مورد اختلال، ارائه محیط حمایتکننده، و ارجاع به متخصصین مربوطه میتواند به بهبود و مدیریت بهتر این اختلال کمک کند.