به طور کلی، اختلال بیش فعالی فقط یک نوع اختلال نیست که برای بسیاری از مردم قابل تصور است. در واقع، انواع بیش فعالی وجود دارند که باید با هر یک از علائم مخصوص آنها آشنا شویم.
با این حال علائم بیش فعالی می‌تواند در زندگی روزمره فرد تأثیر بگذارد و از او به طور کلی باعث ناراحتی شود.
بنابراین، تشخیص صحیح و درمان مؤثر این اختلال بسیار اهمیت دارد. از روش‌های درمانی برای مدیریت بیش فعالی می‌توان به مشاوره روانشناختی، داروها، و تغییرات در رفتار و سبک زندگی اشاره کرد.
در این مطلب از مجله تخصصی مغز و اعصاب برین مگ، به بررسی انواع بیش فعالی و روش‌های تشخیصی آن خواهیم پرداخت پس تا انتهای مطلب با ما همراه باشید.
بیش فعالی (ADHD) چیست؟
بیش فعالی به وضعیتی گفته می‌شود که فرد بیش از حد فعال و پرانرژی است. این افراد ممکن است دشواری در کنترل خود و انرژی زیادی برای انجام فعالیت‌های مختلف داشته باشند.
آنها ممکن است بیش از حد حرف بزنند، بیش از حد حرکت کنند و یا دشواری در نگه داشتن تمرکز داشته باشند. این وضعیت ممکن است به مشکلات اجتماعی و تحصیلی منجر شود، زیرا افراد بیش فعال ممکن است دشواری در تطبیق با محیط و افراد دیگر داشته باشند.
علاوه بر این، بیش فعالی ممکن است باعث ایجاد مشکلات در روابط فردی شود. این افراد ممکن است بیش از حد تقاضاها و انتظارات دیگران را نادیده بگیرند و برای خود محل ویژه‌ای ادعا کنند. این موضوع می‌تواند منجر به دوری افراد از آنها شود و روابط را به شدت تحت تأثیر قرار دهد؛ بنابراین، شناخت این وضعیت و ارائه مشاوره و پشتیبانی به افراد بیش فعال می‌تواند به بهبود روابط آنها و کاهش مشکلات احتمالی کمک کند.
علت به وجود آمدن بیش فعالی چیست؟
علت این وضعیت ممکن است به عوامل ژنتیکی، محیطی یا ترکیبی از این دو باشد. یکی از عوامل ژنتیکی که ممکن است باعث بیش فعالی شود، وراثت است.
برخی از افراد ممکن است ژن‌های خاصی را به ارث ببرند که باعث اختلال در سیستم عصبی آنها شود و به علت این اختلال، انتقال اطلاعات به درستی انجام نشود. این موضوع می‌تواند باعث بروز بیش فعالی شود. همچنین محیط زندگی فرد نیز می‌تواند تأثیر گذار بر این وضعیت باشد.
برخی از عوامل محیطی که ممکن است باعث بیش فعالی شوند، شامل تغذیه نامناسب، تغییرات شیمیایی در مغز، تغییرات هورمونی و عوامل استرس زایی می‌شوند. این عوامل ممکن است باعث اختلال در نواحی مغزی شود که مسئول کنترل حرکات و افکار هستند و باعث بیش فعالی شوند.
انواع بیش فعالی (ADHD) چیست؟
اختلال بیش فعالی در بزرگسالان و کودکان، دارای ویژگی‌های گوناگونی است که به شکل‌ها و میزان‌های مختلف بروز می‌کند. همچنین، علائم بیش فعالی با تغییر سن و شرایط زندگی فرد از کودکی تا بزرگسالی تغییر می‌کند.
این اختلال معمولاً از سن ۲ سالگی شروع می‌شود و شامل پرتحرکی، کمبود توجه و تکانشگری است. هر کودک ممکن است نشانه‌های مختلفی از این اختلال را داشته باشد.
بیشتر کودکان با این اختلال، مشکلاتی مانند کمبود توجه و پرتحرکی دارند، اما بعضی فقط دچار مشکل یکی از این علائم می‌شوند.
علاوه بر این، گذر زمان و مراحل مختلف زندگی، از دوران پیش‌دبستانی تا بزرگسالی، نقشی اساسی در تغییر و تحولات علائم بیش فعالی ایفا می‌کنند.
اختلال بیش فعالی را می‌توان به سه نوع تقسیم کرد:
- اختلال بیش فعالی از نوع کمبود توجه
- نوع بیش فعالی – بی‌قراری
- بیش فعالی ترکیبی
۱. نوع کمبود توجه (بی توجهی)
در میان انواع مختلف اختلال بیش فعالی یا ADHD، نوعی وجود دارد که در ظاهر، شاید کمتر عادی به نظر برسد. این نوع، با عنوان بیش فعالی نوع بی‌توجهی شناخته می‌شود و در مقایسه با کودکان پرانرژی و پرتحرک مبتلا به بیش‌فعالی-تکانشگری، چهره‌ای متفاوت از خود به نمایش می‌گذارد.
در دنیای کودکان با بیش فعالی نوع بی‌توجهی، خبری از فعالیت‌های بیش از حد و جنب و جوش بی‌وقفه نیست. بلکه مشکل اصلی این دسته از کودکان، در عدم تمرکز و حفظ حواس خلاصه می‌شود.
برخلاف همسالان پرانرژی خود، این کودکان در کلاس درس آرام می‌نشینند، بازی‌های شلوغ و پر سر و صدا را به هم نمی‌زنند و در ظاهر، هیچ مشکلی در نظم و انضباط آنها دیده نمی‌شود.
اما در اعماق وجودشان، نبردی خاموش با حواس‌پراکنی، فراموشی و عدم تمرکز در جریان است.
تکالیف درسی را نیمه‌کاره رها می‌کنند، قوانین ساده خانه را به سرعت فراموش می‌کنند و در دنیای خیالات و رویاها غرق می‌شوند.
این بی‌توجهی‌ها، بارها و بارها مورد سرزنش و توبیخ قرار می‌گیرد و برچسب‌هایی مانند تنبل، بی‌دقت، بی‌نظم و یا حتی کودن به آنها زده می‌شود.
اما در حقیقت، این کودکان نه تنبل‌اند و نه بی‌استعداد، بلکه مغزی دارند که در تمرکز و پردازش اطلاعات با چالش‌هایی روبرو است.
بیش فعالی نوع بی‌توجهی، ظریف‌تر از آن است که به سادگی قابل تشخیص باشد و به همین دلیل، بسیاری از این کودکان از کمک و حمایت‌های لازم محروم می‌مانند.
به یاد داشته باشیم که حضور فیزیکی این کودکان در کلاس و یا در جمع خانواده، به معنای تمرکز و توجه آنها نیست.
ذهن آنها در دنیایی دیگر سرگردان است و برای رهایی از این سرگردانی و شکوفایی استعدادهایشان، به یاری و درک ما نیاز دارند.
با تشخیص و مداخلات درمانی مناسب، می‌توان به این کودکان کمک کرد تا بر چالش‌های خود غلبه کرده و از استعدادهای بی‌نظیرشان در مسیر موفقیت و شادکامی استفاده کنند.
علائم انواع بیش فعالی کمبود توجه عبارتند از:
- اشتباهات مکرر: فرد به دلیل عدم دقت، مرتکب اشتباهات سهل‌انگارانه می‌شود.
- حواس‌پرتی: به راحتی تمرکز خود را از دست می‌دهد و توجهش به چیزهای دیگر جلب می‌شود.
- مشکل در تمرکز: نمی‌تواند برای مدت طولانی روی یک کار تمرکز کند و به جای انجام کار اصلی، به انجام کارهای بی‌ربط می‌پردازد.
- عدم تمرکز طولانی مدت: حفظ تمرکز برای بیش از پنج دقیقه دشوار است.
- بی‌قراری: دائماً از کاری به کار دیگر می‌پردازد و بی‌قرار است.
۲. نوع بیش فعالی – تکانشگری :
در میان انواع مختلف بیش فعالی که در کودکان پیش دبستانی دیده می‌شود، نوع بیش‌فعال-تکانشگر بیشتر مورد توجه والدین و متخصصان قرار می‌گیرد.
کودکان مبتلا به این نوع اختلال، برخلاف نوع کم‌توجه، مشکل خاصی در تمرکز ندارند، اما علائم واضحی از بیش فعالی و تکانشگری از خود نشان می‌دهند.
مشخصه بارز این اختلال، فعالیت بیش از حد این کودکان است. به طوری که اگر علائم بیش فعالی-تکانشگری در آنها طی شش ماه گذشته، بیشتر از علائم نقص توجه بوده باشد، تشخیص این نوع از بیش فعالی تأیید می‌شود.
در واقع، این اختلال را می‌توان به عنوان فزون‌کنشی بدون نقص توجه توصیف کرد که با رفتارهای ناگهانی و بدون فکر همراه است.
برخی از علائم بارز بیش فعالی-تکانشگری در کودکان پیش دبستانی عبارتند از:
- بی‌قراری و عدم سکون: این کودکان دائماً در حال حرکت هستند و نمی‌توانند برای مدت طولانی در یک جا آرام بنشینند. آنها به طور مداوم در حال تکان دادن دست و پا، پیچ و تاب خوردن و یا بالا و پایین رفتن از صندلی هستند.
- اختلال در مهارت‌های حرکتی: این کودکان در تنظیم حرکات خود مشکل دارند و به همین دلیل در انجام فعالیت‌هایی که نیاز به ظرافت و دقت دارند، دچار مشکل می‌شوند.
- فعالیت بیش از حد: این کودکان انرژی بسیار زیادی دارند و به طور مداوم در حال فعالیت هستند. آنها به اصطلاح “از دیوار راست بالا می‌روند” و به سختی می‌توانند آرام و بی‌حرکت بمانند.
- پرسروصدا بودن: این کودکان به ندرت ساکت هستند و بازی‌ها و فعالیت‌های آنها همیشه با سر و صدا و هیاهو همراه است.
- حواس‌پرتی: این کودکان به راحتی تمرکز خود را از دست می‌دهند و توجهشان به محرک‌های مختلف جلب می‌شود.
- هیجان‌زدگی و تحریک‌پذیری: این کودکان به سرعت هیجان‌زده و تحریک می‌شوند و به سختی می‌توانند آرام و خونسرد بمانند.
- پرحرفی: این کودکان مدام در حال صحبت هستند و به قدری تند و سریع صحبت می‌کنند که به سختی می‌توان حرف‌هایشان را متوجه شد.
- عدم صبر و تحمل: این کودکان صبر و تحمل کمی دارند و نمی‌توانند در صف منتظر بمانند و یا نوبت را رعایت کنند.
- رفتارهای تخریبی: این کودکان از تخریب و آسیب رساندن به اشیاء لذت می‌برند.
- تکانشگری: این کودکان بدون فکر و بدون توجه به عواقب کارشان، دست به اقدام می‌زنند.
- عدم کنترل تکانه‌ها: این کودکان در کنترل رفتار و تکانه‌های خود مشکل دارند و به همین دلیل ممکن است ناگهان و بدون فکر واکنش نشان دهند.
- وقفه در صحبت و کار دیگران: این کودکان بدون اینکه به حرف یا کار دیگران گوش کنند، در میان صحبت آنها می‌پرند و یا بدون نوبت حرف می‌زنند.
- شروع کار قبل از کامل شدن توضیحات: این کودکان قبل از اینکه توضیحات کامل به آنها داده شود، شروع به انجام کار می‌کنند.
- بی‌احتیاطی و خطر کردن: این کودکان بدون توجه به خطرات احتمالی، کارهای خطرناکی انجام می‌دهند و به همین دلیل ممکن است در معرض حوادث قرار بگیرند.
- عدم تمایل به کار گروهی: این کودکان در کار گروهی و همکاری با دیگران مشکل دارند.
- مدیریت ضعیف احساسات: این کودکان به راحتی آشفته و عصبانی می‌شوند و در مدیریت احساسات خود دچار مشکل هستند.
توجه به این نکته ضروری است که شدت و نوع علائم در کودکان مبتلا به بیش فعالی-تکانشگری می‌تواند متفاوت باشد.
اگر شما در فرزندتان علائمی مشاهده می‌کنید که به این نوع از بیش فعالی مرتبط است، مهم است که برای تشخیص و دریافت راهکارهای درمانی مناسب، به یک متخصص روانشناس یا روانپزشک کودک مراجعه کنید.
۳. ترکیبی
یکی از رایج‌ترین انواع اختلال بیش‌فعالی در کودکان، نوع ترکیبی آن است که شامل همه سه علامت اختلال بیش‌فعالی است. این کودکان بسیار پرانرژی و پرجنب و جوش هستند و همچنین مشکلاتی در توجه و تمرکز دارند. علائم این گروه شامل دشواری در تمرکز، کنترل نکردن رفتارهای ناگهانی و بیش‌از‌حد فعالی می‌باشد.
این نوع از بیش‌فعالی وقتی شناسایی می‌شود که علائم کمبود توجه، بیش‌فعالی و تکانشگری، در طول شش ماه گذشته، به صورت پیوسته وجود داشته باشند. بیش‌فعالی نوع ترکیبی بیشتر در کودکان و نوجوانان دیده می‌شود.
علائم نوع ترکیبی بیش فعالی می‌تواند از خفیف تا شدید متغیر باشد و در افراد مختلف به صورت متفاوتی بروز کند.
در برخی افراد، ممکن است علائم بیش فعالی-تکانشگری غالب باشد، در حالی که در برخی دیگر، علائم کم‌توجهی بیشتر به چشم بیاید.
همچنین، شدت علائم می‌تواند در طول زمان و تحت تأثیر عوامل مختلفی مانند استرس، خستگی و بیماری، تغییر کند.
اگر شما یا فرزندتان علائمی را تجربه می‌کنید که به نوع ترکیبی بیش فعالی مرتبط است، مهم است که برای تشخیص و درمان به یک متخصص مراجعه کنید.
چگونه انواع بیش فعالی فرزندمان را تشخیص دهیم؟
تشخیص دقیق نوع بیش فعالی در کودکان نیازمند ارزیابی توسط متخصصان واجد شرایط است. با این حال، برخی از علائم و نشانه‌ها می‌توانند به شما در شناسایی نوع احتمالی بیش فعالی در فرزندتان کمک کنند.
در اینجا به برخی از نکات کلیدی برای تشخیص انواع بیش فعالی در کودکان اشاره می‌کنیم:
مشاهده الگوهای رفتاری:
- بیش فعالی-تکانشگری: کودکان مبتلا به این نوع، بی‌قرار، پرتحرک، تکانشگر و کم‌حوصله هستند.
- کم‌توجهی: این کودکان در تمرکز بر روی یک کار، پیروی از دستورالعمل‌ها و سازماندهی مشکل دارند.
سابقه خانوادگی:
- سابقه خانوادگی ADHD، یکی از عوامل خطر ابتلا به این اختلال است.
مشکلات در مدرسه:
- کودکان مبتلا به بیش فعالی ممکن است در مدرسه با مشکلاتی مانند افت تحصیلی، عدم انجام تکالیف، و رفتارهای مخل نظم کلاس روبرو شوند.
مشکلات در روابط اجتماعی:
- این کودکان ممکن است در برقراری و حفظ روابط دوستانه با همسالان خود مشکل داشته باشند.
توجه به این نکته ضروری است که این علائم می‌توانند در کودکان به دلایل مختلفی مانند اضطراب، افسردگی، مشکلات خواب و یا مشکلات یادگیری نیز بروز کنند.
بنابراین، تشخیص قطعی نوع بیش فعالی فقط توسط یک متخصص روانشناس یا روانپزشک کودک و با استفاده از ابزارهای تشخیصی مانند مصاحبه‌های بالینی، پرسشنامه‌ها و تست‌های استاندارد انجام می‌شود.
اگر نگران هستید که فرزندتان ممکن است به بیش فعالی مبتلا باشد، مهم است که در اسرع وقت به یک متخصص مراجعه کنید.
تشخیص و درمان زودهنگام می‌تواند به بهبود کیفیت زندگی کودک و کمک به او برای رسیدن به پتانسیل کامل خود، یاری رساند.
سخن پایانی
اختلال نقص توجه و بیش فعالی (ADHD) اختلالی شایع در کودکان و بزرگسالان است که با علائمی مانند بی‌قراری، تکانشگری، کم‌توجهی و عدم تمرکز مشخص می‌شود.
این اختلال می‌تواند در زمینه‌های مختلف زندگی از جمله تحصیل، کار و روابط اجتماعی، مشکل ایجاد کند. با این حال، خبر خوب این است که بیش فعالی قابل درمان است.
با تشخیص و درمان مناسب، افراد مبتلا به بیش فعالی می‌توانند علائم خود را کنترل کرده و زندگی موفقی داشته باشند. درمان بیش فعالی معمولاً شامل ترکیبی از دارو درمانی و روان‌درمانی است.
داروهای بیش فعالی می‌توانند به کاهش علائم بیش فعالی و تکانشگری کمک کنند، در حالی که روان‌درمانی می‌تواند به افراد مبتلا به بیش فعالی در یادگیری مهارت‌های مقابله‌ای و مدیریت علائم خود یاری رساند.
علاوه بر درمان‌های دارویی و روان‌درمانی، برخی از تغییرات در سبک زندگی نیز می‌توانند به افراد مبتلا به بیش فعالی کمک کنند.
این تغییرات شامل برنامه‌ریزی روزانه، ایجاد محیطی منظم و کم‌حواس‌پرت‌کن، و ورزش منظم می‌شود.
اگر شما یا فرزندتان علائمی را تجربه می‌کنید که به بیش فعالی مرتبط است، مهم است که در اسرع وقت به یک متخصص مراجعه کنید.
تشخیص و درمان زودهنگام می‌تواند به بهبود کیفیت زندگی شما و کمک به شما برای رسیدن به پتانسیل کامل خود، یاری رساند.
به یاد داشته باشید که شما تنها نیستید. بیش فعالی یک اختلال شایع است و میلیون‌ها نفر در سراسر جهان با آن زندگی می‌کنند.
با کمک و حمایت مناسب، می‌توانید بر بیش فعالی غلبه کرده و زندگی شاد و موفقی داشته باشید.
